ফেণ্টাচি উপন্যাসৰ ক্ষেত্রত আয়াৰলেণ্ডৰ জোনাথন ছুইফ৲ট (১৬৬৭১৭৪৫) আছিল অদ্বিতীয় মাইলৰ খুঁটি৷ ১৭২৬ চনৰ অক্টোবৰ মাহত প্রকাশ হৈছিল তেওঁৰ ছুইফ৲ট ডিজায়াৰ বা অবিনশ্বৰ ক্লাছিক ‘গালিভার্ছ ট্রাভালছ’, যাৰ সংক্ষিপ্ত প্রবন্ধ ৰূপ (গালিভাৰ’ছ ইন দ্য লেণ্ড অব৲ লিটল মেন) আছিল যোৱাটো শতিকাৰ ভাৰতৰ স্কুলীয়া ইংৰাজী পাঠ্যক্রমৰ অংশ৷ উপন্যাসৰ নায়ক গালিফাৰ এক বৃহদাকায় মানুহ, অন্ততঃ ছয় ইঞ্চিৰ ‘লিলিপুট’ মানুহবোৰৰ তুলনাত৷ সচিত্র ৰামায়ণত থকা নিদ্রামগ্ন কুম্ভকর্ণ বা মহাভাৰতৰ ভীম সাধাৰণ মানুহতকৈ আকাৰত ডাঙৰ৷ কবিদ্বয়ে তেওঁলোকৰ শাৰীৰিক আকৃতিৰে আচলতে তেওঁলোকৰ বল-বিক্রম আৰু চৰিত্রক ফুটাই তুলিছিল৷ হয়তো তেওঁলোক অন্য মানুহৰ সমানেই আছিল়, কিন্তু ৰূপকধর্মিতাই তেওঁলোকক পাঠকৰ মানসপটত বৃহদাকায়ৰূপে প্রতিষ্ঠা কৰিছিল৷ ছুইফ৲ট সম্পর্কত মেকলেই কৈছিল, ‘ওঠৰ শতিকাৰ শ্রেষ্ঠ মানুহ’৷ কিয় কৈছিল? ভাৰতৰ মানুহেতো মহাত্মা গান্ধীকে কুৰি শতিকাৰ শ্রেষ্ঠ মানুহ বুলি ক’বলৈ টান পায়৷ ‘হোৱাই আই কিল্ড গান্ধী’ পুথিত নাথুৰামে কৈছে, ‘...আমাৰ ৰাজহাড় ভাঙি দিয়া এই মানুহজনক আৰু বেছিদিন জীয়াই থাকিবলৈ দিয়া উচিত নহয়৷’ ইউৰোপীয় শ্বেতাংগৰ অহংকাৰী পাহাৰ ভাঙি ছুইফ৲টে সৃষ্টি কৰিছিল গালিভাৰক৷ যিদৰে বাল্মীকিয়ে সৃষ্টি কৰিছিল কুম্ভকর্ণক়, ব্যাসদেৱে ভীমসেনক৷ গোটেই জীৱন নিজৰ দেশ আৰু মানুহক ভালপোৱাৰ কঠিন মূল্য দিব লগীয়া হৈছিল ছুইফ৲টে৷ জীৱনৰ শেষলৈ পাগল হৈ গৈছিল তেওঁ৷ ১৭৪২ চনত ‘প্রকৃতিস্থ’ বুলি ঘোষণা কৰা হৈছিল তেওঁক৷ দুগৰাকী নাৰীক একে সময়তে সমানে ভাল পাইছিল তেওঁ৷ দুয়োজনীৰ ভিতৰত ষ্টেলাৰ মৃত্যু হৈছিল ১৭২৮ চনত৷ ‘এ জার্নাল ষ্টেলা’ (১৭২৮)ত অমৰ হৈ আছে এই নাৰী৷ ষ্টেলাৰ সংগ হেনো আছিল শান্ত আৰু মধুৰ৷ বিপৰীতে দ্বিতীয়া প্রেয়সী ভেনেছাই আলোড়ন তুলি দিছিল ভাবুক পুৰুষ ছুইফ৲টৰ মনত়, অস্থিৰ কৰি তুলিছিল তেওঁক৷ ভেনেছাৰ মৃত্যু হয় ১৭২৩ চনত৷ ‘ক্যাডেনাছ অব৲ ভেনেছা’ পুথিত এই প্রেমৰ কথা অকপটে লিখি গৈছে ছুইফ৲টে৷ ভিন্ন প্রকৃতিৰ এই দুই নাৰীয়ে বিয়া কৰোৱাৰ পৰিৱর্তে তেওঁক প্রেমিকৰূপেই জীৱন কটোৱাটো গৌৰৱৰ কথা বুলি ভাবিছিল৷ মাত্র পাঁচ বছৰৰ ব্যৱধানত এই দুই নাৰীৰ অনিবার্য মৃত্যুৰ শোক আৰু বিৰহক আৰু অধিক ঘনীভূত কৰি তুলিছিল সমসাময়িক নানা ঘটনা আৰু পৰিচিতজনৰ বিৰূপ আচৰণে৷ এই দুই মৃত্যুৰ মধ্যৱর্তী কালতেই (১৭২৬) তেওঁ লিখি উলিয়াইছিল ‘গালিভাৰ’ছ ট্রেভেল৲ছ’৷ ভেনেছাৰ ইতিমধ্যে মৃত্যু হৈছে আৰু ষ্টেলা মৃত্যুশয্যাত৷ উপন্যাসখন লিখাৰ কিছু বছৰ পাছত, তেওঁৰ এই মহৎ সৃষ্টিলৈ চাই নিজেই কৈছিল, ‘What a genius I had when I wrote that book’ ইতিমধ্যে লিখা তিনিখন যুগান্তকাৰী উপন্যাস ইউৰোপত শ্লেষাত্মক উপন্যাস লিখাৰ এক ঐতিহ্যৰ সৃষ্টি কৰিছে৷ ফৰাচী ভাষাত ফ্রেংকইছ ৰাবলেৰ ‘গাৰগাতুৱা এণ্ড পান্তাগ্রুৱল’ (১৫৬৪), স্পেইন ভাষাত মিগুৱেল দে ছেৰভান্তিছৰ ‘ডন কুইক্স’ট (১৬১৫) আৰু জার্মান ভাষাত জোহান গ্রিমেলচছেনৰ ‘ছিমপ্লিছিছিমাছ’ (১৬৬৮)৷ তদুপৰি ইংলেণ্ডত ডেনিয়েল ডিফোই লিখিলে ‘ৰবিনছন ক্রছো’ (১৭১৯)৷ জাহাজ ডুবাৰ পাছত ক্রছো এটি পৰিত্যক্ত দ্বীপত গৈ উপস্থিত হৈছিল৷ ইউৰোপৰ বাহিৰত যিকোনো ভূখণ্ডই যেন অসভ্য, বর্বৰ, কৃষ্টি আৰু সংস্কৃতিৰ পোহৰে ঢুকি নোপোৱা৷ অকল এজন শ্বেতাংগহে সক্ষম তাত সভ্যতাৰ পোহৰ পেলোৱাৰ৷ ইংলেণ্ড বা ইউৰোপৰ এই অহমিকাৰ প্রত্যুত্তৰ যেন জোনাথন ছুইফ৲টৰ ‘গালিভাৰ’ছ ট্রেভেল৲ছ’৷ ছুইফ৲টৰ নায়ক গালিভাৰ এজন অস্থিৰ পুৰুষ৷ বাহ্যিক পৃথিৱীৰ আকর্ষণত তেওঁ বাৰে বাৰে তৰী মেলে সমুদ্রত৷ প্রতিটো অনিশ্চিত সমুদ্র যাত্রাৰ অন্তত তেওঁ যেতিয়াই যি দ্বীপত উপস্থিত হৈছে, তাতেই পাইছে সুশোভিত-সুসজ্জিত এক চৌখীন, সভ্য সমাজ৷ এই সমাজখন আচলতে ছুইফ৲টৰ মানসপটত সেই সময়ৰ ইউৰোপীয় সমাজৰেই এক ক্ষুদ্র, সংক্ষিপ্ত সংস্কৰণ৷ অহমিকা, অহংকাৰ আৰু মদগর্বী এই সমাজখনক থানবান কৰিবলৈ তেওঁ ডুবাই দিছে গালিভাৰৰ নৌকা৷ এই ‘নৌকাডুবি’ৰ পৰৱর্তী অধ্যায় আচলতে ছুইফ৲টৰ বিদ্রোহৰ চূড়ান্ত ৰূপ৷ ডেনিয়েল ডিফোৰ নায়ক ৰবিনছন ত্রুুছ’ জাহাজ ডুবাৰ পাছত সভ্যতাৰ প্রতিনিধিৰূপেই গৈ উপস্থিত হৈছে অ-ইউৰোপীয় ভূখণ্ডত৷ আনহাতে গালিভাৰে সুসভ্য সমাজৰ স্বৰূপ আৱিষ্কাৰ কৰিও অৱশেষত পাইছে তিক্ত অভিজ্ঞতা৷ কাহিনীৰ শেষত তেওঁ হৈ উঠিছে এক অসভ্য জনগোষ্ঠীৰ আত্মাৱিষ্কাৰৰ সাক্ষী৷ খুব বেছি ছয় ইঞ্চি ওখ মানুহৰ উচচতা– এই লিলিপুটৰ দ্বীপত জ্ঞান ঘূৰাই পাই গালিভাৰে অনুভৱ কৰিলে তেওঁৰ চুলিসহ সর্বাংগ শৰীৰ মাটিৰ সৈতে টানকৈ বন্ধা৷ এই অনুভৱৰ মাজেৰেই যেন পুনর্জন্ম হৈছে গালিভাৰৰ, আপাদমস্তক বন্দিত্বৰ মাজেদি বিচাৰি পাইছে নিজৰ অস্তিত্ব৷ গালিভাৰৰ ঐতিহাসিকতাক এনেদৰেই অনস্বীকার্য কৰি তুলিছে জোনাথন ছুইফ৲টে৷ নায়কৰ বন্দিত্বৰ মাজত আমি বিচাৰি পাওঁ ওঠৰ শতিকাৰ আয়াৰলেণ্ডক৷ ছুইফ৲ট আছিল এক আইৰিছ দেশপ্রেমিক৷ আয়াৰলেণ্ডত তেতিয়া স্বাধীনতাৰ যুদ্ধ৷ লেখকে অকল ৰাজনৈতিক বন্দিত্বৰ কথাই কোৱা নাই, কৈছে আত্মগর্ব আৰু মেধাৰ বন্দিত্বৰ কথাও৷ গালিভাৰৰ শাৰীৰিক বিশালতা আচলতে ৰূপক মাত্র৷ এই আকৃতি ওঠৰ শতিকাৰ ইউৰোপীয় অহমিকাৰ প্রতীক৷ অতিসম্প্রতি ভাৰতত নির্মিত হৈছে আঢ়ৈ হাজাৰ কোটি টকা ব্যয়সাপেক্ষে ১৮২ মিটাৰ উচচতাৰ পৃথিৱীৰ সর্ববৃহৎ, সবোর্চচ প্রতিমূর্তি়, বল্লভভাই পেটেলৰ৷ আমেৰিকাৰ ‘ষ্টেচু অব৲ লিবার্টি’ৰ দৰেই এই গগনচুম্বী মূর্তিক নামকৰণ কৰা হৈছে ‘ষ্টেচু অব৲ ইউনিটি’ বুলি৷ ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনত, মাউণ্টবেটেনৰ দ্বাৰা দেশ বিভাজনৰ সময়ত আৰু তাৰ ঠিক পৰৱর্তী সময়ছোৱা ৰাজতান্ত্রিক প্রাদেশিক ৰাজ্যসমূহক ফেডাৰেল ভাৰতৰ সৈতে একত্রিত কৰিবলৈ লৌহ মানৱগৰাকীয়ে কৰা অপৰিসীম চেষ্টা, কষ্ট আৰু ত্যাগক কোনেও অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰে৷ হয়তো যুক্তিৰ তুলাচনীত, মহাযুদ্ধৰ পাছৰ সময়খিনিত, যেতিয়া স্বাধীন, নব্য ভাৰতৰ ভেটি ৰচিত হ’বলৈ লৈছিল, সেই প্রেক্ষাপটত পেটেলৰ ভৰ জৱাহৰলাল নেহৰুতকৈ বেছি আছিল বুলি ক’লেও উলাই কৰিবলৈ সহজ নহয়৷ কিন্তু যিখন দেশত মহাত্মা গান্ধীৰ জন্ম হৈছিল, যাক সমগ্র মানৱ জাতিয়ে মহামানৱ বুলি স্বীকৃতি দিছিল, যাৰ অগণন প্রতিমূর্তি থিয় হৈ ৰৈছে পৃথিৱীৰ বিভিন্ন দেশত সেইজনা গান্ধীতকৈ কাৰ মূর্তি ভাৰতত ওখ হ’ব পাৰে, সেই প্রশ্ন এতিয়া মানুহৰ মুখে মুখে৷ এই নৱনির্মিত মূর্তিৰ বিশালতা আচলতে ভাৰতৰ এক বিশেষ ৰাজনৈতিক বিশ্বাসৰ প্রতীক৷ সেই বিশ্বাসৰ আৰম্ভণি আজিৰ নহয়, কুৰি শতিকাৰ আৰম্ভণিতেই পোখা মেলিছিল ধর্মীয় গোড়ামিয়ে প্রতিপালন কৰা সেই পৰিবাৰৰ৷ আজি আমি ভাৰতত সবোর্চচ মূর্তি মহাত্মা গান্ধীৰ হ’ব লাগিছিল বুলি কৈছোঁ়, কিন্তু এই আশা বাতুলতা মাত্র, অন্ততঃ এই চৰকাৰ থকালৈ৷ কাৰণ, যি বিশ্বাস আৰু আদর্শৰে পেটেলৰ মূর্তিৰ উচচতাই আকাশ চুবলৈ লৈছে, সেই বিশ্বাস আৰু আদর্শইতো এদিন নাথুৰামৰ হাতত তুলি দিছিল পিষ্টলটো৷ এই বিশ্বাস আৰু আদর্শক প্রত্যাহবান জনাবলৈ এই দেশৰ মাটিত এতিয়াও জন্ম হোৱা নাই কোনো জোনাথন ছুইফ৲টৰ়, সৃষ্টি হোৱা নাই কোনো গালিভাৰৰ৷ পেটেলৰ ১৮২ মিটাৰ ওখ মূর্তি গালিভাৰলৈ ৰূপান্তৰিত হ’বলৈ কিমান বছৰ বাকী কোনে জানে? তেতিয়ালৈ এই মূর্তিৰ ছায়াত সগৌৰৱে সজীৱ হৈ ৰ’ব ধর্মীয় মেৰুকৰণৰ প্রক্রিয়া৷ চৰকাৰ সলনি হ’লে সলনি হ’ব মেৰু– সুমেৰুৰ পৰা কুমেৰুহ্ল তুষাৰবৃত কোনোটি মেৰুতেই জীৱন যে অসম্ভৱ৷ কংগ্রেছ ক্ষমতালৈ আহিলে পেটেলৰ মূর্তিতকৈও ওখকৈ সজোৱা হ’ব ইন্দিৰা বা ৰাজীৱ গান্ধীৰ মূর্তি (হয়তো পাছলৈ কোনো কালে ছোনিয়া গান্ধীৰো?)৷ ওছামা বিন লাডেনে ধূলিসাৎ কৰি দিছিল আমেৰিকাৰ অহংকাৰ, শতমহলীয়া বিশ্ব বাণিজ্য কেন্দ্র়, যিদৰে লিলিপুটবোৰে ধূলিসাৎ কৰিছিল গালিভাৰৰ গৌৰৱ৷ ক্ষমতাৰ ৰাগিত অন্ধ এই বিজেপিৰ আদর্শই ভাৰতৰ মধ্যবিত্ত, নিম্ন মধ্যবিত্ত আৰু দুখীয়া গৰিবৰ বিপৰীতে পৰিচর্যা কৰে ধনিক পুঁজিপতি শ্রেণীক৷ চৰকাৰ এপিনে এই পুঁজিপতি গোষ্ঠীৰ মদতত বন্দী, আনপিনে বন্দী আৰ এছ এছৰ কঠোৰ হাতোৰাত৷ এই উভয় গণ্ডীৰ বাহিৰত ভাৰতৰ ৯০ শতাংশ জনগণ লিলিপুটৰ দৰে৷ ইউৰোপীয় অহমিকাই যেতিয়া চূড়ান্ত পর্যায় পাইছিল, তেতিয়াই লিলিপুটবোৰে গালিভাৰক বন্দী কৰি তেওঁৰ তৰোৱাল, পিষ্টল, ঘড়ী, চছ৲মা, দূৰবীন আদি হস্তগত কৰিছিল৷ নিৰস্ত্র গালিভাৰক থাকিবলৈ দিয়া হৈছিল এটি অপৱিত্র পৰিত্যক্ত উপাসনা গৃহত, য’ত সংঘটিত হৈছিল এটি অস্বাভাৱিক হত্যাকাণ্ড৷ সেই উপাসনালয়ত প্রৱেশ কৰিয়েই প্রচুৰ প্রস্রাৱ কৰি নিজকে পাতল কৰিছিল গালিভাৰে৷ সেই প্রস্রাৱৰ সোঁত দেখি অবাক হৈ গৈছিল লিলিপুটবোৰ৷ তাৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ বা আত্মৰক্ষা কৰিবলৈ আধাফুটীয়া মানুহবোৰে যিদৰে দৌৰা-দৌৰি কৰিছিল তাৰ কৌতুকপূর্ণ বর্ণনা দিছে ছুইফ৲টে৷ ধর্মীয় ভণ্ডামিৰ বিৰুদ্ধে কি প্রচণ্ড ক্ষোভ পঞ্জীভূত হৈছিল ছুইফ৲টৰ মনত, এই কাহিনীয়ে তাকেই বুজাই দিয়ে৷ যি ধর্মৰেই নহওক, আজি ভাৰততো ধর্মীয় ভণ্ডামি আৰু অন্ধবিশ্বাসৰ বিৰামহীন আতিশয্য৷ এই ভণ্ডামি, অন্ধবিশ্বাস আৰু গোড়ামিক লেকাম লগাবলৈ লিলিপুটৰ দৰে এক বিপ্লৱৰ প্রয়োজন৷ লিলিপুটৰ দেশত দুটি গোষ্ঠীৰ মাজত তুমুল বিবাদ৷ এই বিবাদৰ কাৰণ আকৌ কৌতুকপূর্ণ৷ এটি গোষ্ঠীৰ ভৰিৰ জোতাৰ গোড়া (হিল) ওখ৷ আনটোৰ চাপৰ৷ কোনটো সঠিক, তাক লৈ বাক৲-বিতণ্ডা৷ আকৌ লিলিপুটৰ পৃথিৱীত দুখনেই সাম্রাজ্য৷ তাৰে ক্ষমতাশালীখন হ’ল ব্লেফুস্কু সাম্রাজ্য৷ খোৱাৰ আগতে কণীৰ কোনটো ফাল আগতে ভঙা হ’ব, তাক লৈ প্রাচীন কালৰে পৰা এই দুই সাম্রাজ্যৰ মাজত হিংসা-হিংসি, কাজিয়া৷ এই বিবাদত প্রাণ গৈছে হাজাৰ হাজাৰ মানুহৰ়, লিখা হৈছে বহু কিতাপ৷ ছুইফ৲টে দেখুৱাব খুজিছে অহংকাৰত ওফন্দি থকা মানুহৰ ইতিহাস কিমান হাস্যকৰ আৰু অন্তঃসাৰশূন্য৷ কিমান তুচছ বিষয় লৈ আমি বিবাদ কৰোঁ৷ বন্ধনমুক্ত গালিভাৰ পাছলৈ লিলিপুটৰ বন্ধু হৈ উঠিব খোজে৷ ব্লেফুস্কুসকলৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধত লিলিপুটসকলক সহায় কৰে৷ ৰাজপ্রাসাদত জুই লগাত নিজৰ উপস্থিতি বুদ্ধিৰে পেচাব কৰি সেই অগ্নি নির্বাপণ কৰে৷ এনেদৰেই ৰাজতন্ত্র আৰু অভিজাততন্ত্রৰ বিৰুদ্ধে নিজৰ ক্ষোভ উজাৰি দিছে ছুইফ৲টে৷ গালিভাৰ আচলতে জোনাথন ছুইফ৲টৰ ‘অল্টাৰ ইগো’৷ ‘মোষ্ট প্যাৰাড’ক্সিকাল ফিগাৰ ইন ইংলিছ লিটাৰেচাৰ’ বুলি জনাজাত সেইগৰাকী ছুইফ৲টৰ মৃত্যু হৈছিল ১৭৪৫ চনত, উন্মাদপ্রায় হৈ৷ তেওঁৰ দেহ-মনে আগুৰা মানুহজনতকৈ অন্য এক বিকল্প ব্যক্তিত্ব (অল্টাৰ ইগো)ৰ প্রতীক গালিভাৰ৷ গালিভাৰৰ জন্মতো আচলতে লিলিপুটবোৰৰ মাজতেই৷ অহমিকা আৰু অহংকাৰে পৃথক কৰি ৰাখিছিল গালিভাৰক নিজৰ শিপাৰ পৰা৷ ছুইফ৲টে গালিভাৰক নমাই আনিছিল সেই ছিন্নমূল (বা মূল ছিন্ন) মাটিলৈ৷ জাতি-ধর্ম-বর্ণ নির্বিশেষে সকলোৰে পূজ্য বল্লভভাই পেটেল৷ এটা বিশেষ সংঘ বা পৰিবাৰে সজা তেওঁৰ প্রতিমূর্তিৰ উচচতাই আচলতে তেওঁৰ দৰে লৌহ মানৱগৰাকীৰ অসামান্য ব্যক্তিত্বক লাঘৱহে কৰে৷ ফেণ্টাচিৰ ফাঁকে ফাঁকে ছুইফ৲টে যি তীব্র বাক্যবাণ আৰু কৌতুক ৰসেৰে ইউৰোপৰ অহংকাৰৰ শূন্যতা প্রতিপন্ন কৰিছিল, আজি ভাৰতত পেটেলক কান্ধত তুলি ওখ কৰা অহংকাৰৰ শূন্যতাক কোনে প্রতিপন্ন কৰিব? কংসৰ অহংকাৰৰ প্রতীক আছিল পুতুনা ৰাক্ষসী৷ পুতুনাই লিলিপুট জ্ঞান কৰিছিল শিশু কৃষ্ণক৷ তাৰ বিষময় ফল তুৰন্তে ভুগিছিল়, প্রথমতে ৰাক্ষসীয়ে, পিছলৈ কংসই৷ পেটেলৰ ১৮২ মিটাৰ ওখ মূর্তিৰ ছাঁৰ দৈর্ঘয সদায় সমানে নাথাকে৷ থাকে বুলি যদি কোনোবাই ভাবিছে সেয়া জ্ঞান-বুদ্ধি লুপ্ত অহমিকাৰ শেষ পর্যায়৷ সেই মূর্তিৰ ছায়াত সমবেত অগণন লিলিপুট মানুহবোৰ এদিন যে সংগঠিত নহ’ব তাৰ মানে নাই৷ গালিভাৰৰ দৰেই আকৌ লৌহ মানৱগৰাকীয়েই পথ দেখুৱাব দিশহাৰা দেশবাসীক৷ কাৰণ একেটিয়েইতো পথ, মহাত্মা আৰু চর্ৰ পেটেলৰ, যুগে যুগে৷ ফ’ন: ৯৪৩৫১-০০০১৬

কিতাপ নথকা ঘৰ এখনক দুৱাৰ-খিৰিকী নথকা ঘৰৰ সৈতে তুলনা কৰা হয়৷ এই কথাৰ সত্যতাক অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰি৷ কিন্তু বর্তমান বহুতে কম্পিউটাৰ ইণ্টাৰনেটকেই ঘৰৰ দুৱাৰ-খিৰিকী হিচাপে স্বীকৃতি দিছে৷ তথ্য বিপ্লৱ অথবা উত্তৰ ঔদ্যোগিক যুগত মানুহৰ ঘৰলৈ আহিছে ই-বুক অথবা ছপা আখৰবিহীন গ্রন্থ৷ কিন্তু ছপা আখৰবিহীন গ্রন্থও গ্রন্থই৷ সেয়ে গ্রন্থৰ সংজ্ঞাও সলনি হৈছে৷ ছপা আখৰৰ কাকতৰ পৃষ্ঠাবিলাক সুন্দৰকৈ বান্ধি কিতাপৰ আকাৰত প্রকাশ কৰা কিতাপবিলাকেই কিতাপ নহয়৷ অৱশ্যে মানৱ সমাজ আজিও সেইধৰণৰ সভ্যতাৰ উচচ শিখৰ পোৱাগৈ নাই, য’ত ছপা গ্রন্থৰ কোনো প্রয়োজনেই নাথাকিব নাইবা মানুহে ছপা গ্রন্থ পঢ়াৰ প্রয়োজন নোহোৱা হৈ পৰিব৷ গ্রন্থৰ দোকানবিলাকত আৰু বিশেষকৈ গ্রন্থমেলাবিলাকত সেয়ে আজিও পঢ়ুৱৈৰ ভিৰ৷ যোৱা ৯ নৱেম্বৰৰ পৰা গুৱাহাটীৰ চানমাৰিস্থিত অভিযান্ত্রিক প্রতিষ্ঠানৰ খেলপথাৰত অনুষ্ঠিত হোৱা ২০সংখ্যক উত্তৰ-পূব গ্রন্থমেলাত পঢ়ুৱৈৰ আৰু গ্রন্থপ্রেমীৰ ভিৰ দেখা পোৱা যিকোনো লোকেই ক’ব– কিতাপৰ জনপ্রিয়তা অক্ষুণ্ণ আছে আৰু ভৱিষ্যতেও থাকিব৷ জ্যেষ্ঠসকলৰ গ্রন্থপ্রেম সকলোৱেই দেখা পাইছে বা দেখি আহিছে৷ কিন্তু নতুন প্রজন্মৰ যুৱক-যুৱতীসকলেও যিহেতু গ্রন্থমেলাত ভিৰ কৰিছে, তাৰ পৰা বুজিব পাৰি ভৱিষ্যতেও ছপা গ্রন্থৰ জনপ্রিয়তা অক্ষুণ্ণ থাকিব৷ যোৱা দুটামান বছৰত বিভিন্ন বিতর্কিত সমস্যাৰ বাবেই হওক নাইবা আন কাৰণতে হওক, গুৱাহাটীৰ গ্রন্থমেলাসমূহত পঢ়ুৱৈৰ ভিৰ কম আছিল৷ কিন্তু পঢ়ুৱৈৰ ভিৰ কম হোৱা মানে গ্রন্থৰ জনপ্রিয়তা শেষ হোৱা বুজোৱা নাছিল৷ তাৰ প্রমাণ পোৱা গ’ল এইবাৰৰ উত্তৰ-পূব গ্রন্থমেলাত৷ এইবাৰ গ্রন্থমেলাত অংশগ্রহণ কৰা প্রকাশকৰ সংখ্যাও বৃদ্ধি পাইছে৷ অৱশ্যে উত্তৰ-পূব গ্রন্থমেলাই ২০ বছৰ সম্পূর্ণ কৰিলে যদিও আৰু গুৱাহাটী গ্রন্থমেলাই ইয়াতকৈ অধিক বছৰ ধৰি গ্রন্থমেলা অনুষ্ঠিত কৰি অহাৰ পাছতো গুৱাহাটীৰ কোনো এখন গ্রন্থমেলা ৰাষ্ট্রীয় পর্যায়ৰ গ্রন্থমেলা হিচাপে পৰিচিত বা স্বীকৃত হোৱা নাই৷ আন্তঃৰাষ্ট্রীয় গ্রন্থমেলাৰ সপোন হয়তো সপোন হৈয়ে ৰ’ব বহু গ্রন্থপ্রেমীৰ মনত৷ কিন্তু বহু পঢ়ুৱৈৰ কাৰণে আজিও গুৱাহাটীৰ প্রতিখন গ্রন্থমেলা আশা আৰু উৎসাহৰ উৎস হৈ আহিছে৷ গুৱাহাটীৰ গ্রন্থমেলা সন্দর্ভত একাংশ লোকৰ সন্দেহ আৰু আপত্তি দেখিবলৈ পোৱা গৈছে৷ তেওঁলোকৰ মতে মাত্র ৪০ শতাংশ অসমীয়া ভাষাৰ কিতাপহে গ্রন্থমেলাত বিক্রী হয়৷ যোৱা বছৰৰ তথ্যৰ পৰা এই কথা জানিব পৰা গৈছে৷ কিন্তু গ্রন্থমেলাত বিক্রী হোৱা ৬০ শতাংশ গ্রন্থই ইংৰাজী ভাষাৰ বুলি নিশ্চিত কৰা হৈছে৷ বহুতেই ইয়াকে লৈ হতাশা ব্যক্ত কৰিছে৷ কিন্তু ই হতাশাৰ কাৰণ হোৱা উচিত নহয়৷ ইংৰাজী ভাষা সাহিত্য অধিক চহকী আৰু ইংৰাজী ভাষাত প্রকাশিত গ্রন্থৰ সংখ্যাও সর্বাধিক৷ ইংৰাজী ভাষাত যিমান বিষয়ৰ গ্রন্থ পোৱা যায় অসমীয়া ভাষাত সিমান বিষয়ৰ কিতাপ পোৱা নাযায় আৰু লিখাও হোৱা নাই৷ স্বাভাৱিকতে ইংৰাজী গ্রন্থৰ বিক্রী অধিক হোৱাত আচৰিত হ’বলগীয়া একো নাই৷ প্রতি ১০০খন গ্রন্থৰ ৬০খন ইংৰাজী গ্রন্থৰ বিপৰীতে ৪০খন অসমীয়া গ্রন্থ বিক্রী হোৱাটোও নিশ্চয় আশাৰ কথা৷ যিহেতু শেহতীয়াভাৱে অসমীয়া প্রকাশকসকলৰ অৱস্থা একাধিক কাৰণত শোচনীয় হৈ পৰিছে, তেনে সময়ত ইংৰাজী গ্রন্থৰ সৈতে ফেৰ মাৰিবলৈ সক্ষম হোৱাটো নিশ্চয় গুৰুত্বপূর্ণ৷ অসমৰ গ্রন্থ প্রকাশকসকলৰ সংকট কালত সহায়-সহযোগিতা আগবঢ়োৱাটো চৰকাৰৰ দায়িত্ব হ’ব লাগিছিল৷ কিন্তু ৰাজ্য চৰকাৰে প্রকাশকসকলক সংকটৰ মাজলৈ ঠেলি দিয়াহে দেখা গৈছে৷ কেৱল অসমতেই নহয়, বিশ্বৰ বহু দেশত পুথি প্রকাশক তথা বিক্রেতাসকলৰ ব্যৱসায় সংকটৰ মাজেদি আগবাঢ়িছে৷ বহু প্রকাশন প্রতিষ্ঠান বন্ধ হৈ পৰিছে৷ ইণ্টাৰনেট, ই-বুক আদিৰ ব্যাপক প্রচলন আৰু প্রভাৱৰ ফলত ছপা গ্রন্থৰ বজাৰ সংকুচিত হৈছে৷ ইয়াৰ প্রভাৱ অসমৰ ওপৰতো নপৰাকৈ থকা নাই৷ বিশেষকৈ অসমৰ প্রকাশকসকল স্কুল-কলেজৰ পাঠ্যপুথি বিক্রীৰ ওপৰত নির্ভৰ কৰি চলিছিল৷ এতিয়া স্কুল-কলেজৰ পাঠ্যপুথি চৰকাৰে বিনামূলীয়াকৈ যোগান ধৰিবলৈ লোৱাত প্রকাশকসকলৰ হাতলৈ পইচা অহা নাই আৰু আর্থিক অৱস্থা শোচনীয় হৈ পৰিছে৷ চৰকাৰে পাঠ্যপুথিৰ ব্যৱসায় নিজৰ হাতলৈ নিয়াৰ পৰিণতি কি হয় ক’ব নোৱাৰি৷ বিশেষকৈ প্রাথমিক আৰু মাধ্যমিকৰ পাঠ্যপুথিৰ ব্যৱসায় চৰকাৰে নিজৰ হাতলৈ নিয়াত বহুতেই উপকৃত হৈছে যদিও কলেজ-বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পাঠ্যপুথিৰ ব্যৱসায় চৰকাৰে নিজৰ হাতলৈ বা নিয়ন্ত্রণলৈ নিয়াৰ পৰিণতি ভালেই হ’ব বুলি ক’ব নোৱাৰি৷ উচচ শিক্ষাৰ পাঠ্যক্রম আৰু পাঠ্যপুথি চৰকাৰৰ নিয়ন্ত্রণাধীন হোৱাৰ ফলত সৃজনশীল চিন্তা, উদ্ভাৱনীমূলক গৱেষণা, বহল পৰিসৰ অথবা পৰিপ্রেক্ষিতত ছাত্র-ছাত্রীসকলে নাপাব পাৰে৷ এনেধৰণৰ নিয়ন্ত্রণ নাথাকিলে সৃজনশীল গৱেষণামূলক অধ্যয়ন তথা সুস্থ প্রতিযোগিতা সম্ভৱ হয়৷ বিভিন্নধৰণৰ গ্রন্থ আৰু অধ্যয়ন অত্যাৱশ্যকীয় হৈ পৰে৷ এনে পৰিৱেশত গ্রন্থ প্রকাশকসকলৰ ব্যৱসায় বাধাহীনভাৱে আগবাঢ়ে৷ চৰকাৰৰ পাঠ্যপুথি পঢ়ি মুখস্থ কৰি গ্রহণ কৰা শিক্ষাৰ ভৱিষ্যতে কি মূল্য থাকিব সি বিচার্যৰ বিষয়৷ গ্রন্থমেলাই চিন্তা তথা সৃষ্টিৰ জগতখন বহলাব বিচাৰে৷ এনে আদর্শ চৰকাৰে আদৰি ল’বনে?

শেহতীয়াকৈ দক্ষিণ এছিয়াত মাৰণাস্ত্রসমূহৰ এক অভূতপূর্ব প্রতিযোগিতাই গা কৰি উঠিছে৷ লক্ষণীয়ভাৱে ভাৰতো এই অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰ অন্যতম প্রতিযোগীত পৰিণত হৈছে৷ মহাদেশখনৰ এই বিশেষ অঞ্চলটোত পাকিস্তান, ভাৰত আৰু চীনদেশৰ মাজত চলি থকা এই সমৰাস্ত্রৰ প্রতিযোগিতাই বিশ্বশান্তিৰ প্রতি সাংঘাতিক ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিছে৷ উল্লিখিত দেশ তিনিখনৰ ভিতৰত ভাৰতৰ স্থিতি আন দুখন দেশতকৈ পৃথক৷ ভাৰতৰ নীতিয়েই হৈছে শান্তি আৰু অহিংসা৷ কিন্তু প্রতিৱেশী দেশ দুখনৰ আক্রমণাত্মক দৃষ্টিভংগীৰ সন্মুখীন হোৱাৰ স্বার্থত ভাৰতকো পূবোর্ক্ত অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰ অন্যতম প্রতিযোগী হ’বলৈ পৰিস্থিতিয়ে বাধ্য কৰিছে৷ কোৱাৰ বাহুল্য যে পাকিস্তান আৰু চীনৰ আক্রমণাত্মক স্থিতিৰ বিপৰীতে ভাৰতৰ স্থিতি হৈছে আত্মৰক্ষাত্মক৷ দেশখনৰ প্রতি বিভিন্ন দিশৰ পৰা আক্রমণৰ ভাবুকি অহৰহ আহিয়েই আছে৷ কেৱল যে বাহিৰৰ পৰাই এই ভাবুকি আহিছে তেনে নহয়, অভ্যন্তৰীণ দিশৰ পৰাও দেশখনক অস্থিৰ কৰি তুলিবলৈ বহুসংখ্যক চক্রই অপপ্রয়াস অব্যাহত ৰাখিছে৷ এই কথাৰ প্রতি দৃষ্টি ৰাখি ভাৰতীয় স্থলসেনা বাহিনীৰ প্রধান জেনেৰেল বিপিন ৰাৱটে অলপতে মন্তব্য কৰিছে যে দেশখনৰ সামৰিক বাহিনী তিনিটাই একে সময়তে আঢ়ৈখন ক্ষেত্রৰ ভাবুকি চম্ভালিব লগীয়া হৈছে৷ এই ‘আঢ়ৈ’ অংকটোত যি আধা অংশটো সোমাই আছে, তাৰ জৰিয়তে দেশৰ অভ্যন্তৰৰ ৰাষ্ট্রবিৰোধী শক্তিসমূহলৈ আঙুলিওৱা হৈছে৷ ইয়াৰ অর্থ এয়ে যে এই শক্তিসমূহে সন্মিলিতভাৱে চীন কিম্বা পাকিস্তানৰ অর্ধেক ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰাটো ভাৰতৰ পক্ষে কম উদ্বেগৰ কথা নহয়৷ স্থলসেনা বাহিনীৰ অধ্যক্ষগৰাকীয়ে দেশখনৰ সামৰিক প্রস্তুতি সন্দর্ভত কৰা ইতিবাচক মন্তব্যই সচেতন দেশবাসীৰ মনত স্বাভাৱিকতে স্বস্তিৰ ভাব এটা জগাই তোলা পৰিলক্ষিত হৈছে৷ এটা কথাত নিশ্চয় সন্দেহৰ অৱকাশ নাই যে বিগত বছৰবোৰত ভাৰতৰ সামৰিক প্রস্তুতিয়ে এক বিশেষ মাত্রা লাভ কৰিবলৈ সমর্থ হৈছে৷ সম্প্রতি জল, স্থল আৰু আকাশ– এই তিনিওটা দিশতে আমাৰ সামৰিক সামর্থয পৃথিৱীৰ ভিতৰতে লেখত ল’বলগীয়া হৈ উঠিছে৷ এই ক্ষেত্রত সবাতোকৈ উল্লেখযোগ্য অৰিহণা যোগাইছে প্রতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু বিকাশ সংগঠন (DRDO) নামৰ চৰকাৰী সংস্থাটোৱে৷ বিশেষকৈ বিভিন্ন শ্রেণীৰ ক্ষেপণাস্ত্র নির্মাণৰ দিশত এই সংগঠনটোৰ সাফল্যই ইতিমধ্যে বিশ্বব্যাপী স্বীকৃতি লাভ কৰিছে৷ ডি আৰ ডি অ’ই সামৰিক প্রযুক্তিৰ বিকাশ ঘটোৱাৰ উদ্দেশ্যে বহু সময়ত এককভাৱে কার্যসূচীৰ ৰূপায়ণ কৰি অহাৰ উপৰি ই ৰাছিয়া আৰু ইজৰাইলৰ সহযোগিতাও ক্ষেত্র বিশেষে গ্রহণ কৰিছে৷ এনেদৰে এই সংগঠনটোৱে নির্মাণ কৰা ‘ব্রহ্মছ’ ক্ষেপণাস্ত্র এই শ্রেণীৰ ক্ষেপণাস্ত্রসমূহৰ ভিতৰতে বিশ্বশ্রেষ্ঠ বুলি কোৱা হৈছে৷ তাৰ উপৰি ভাৰতৰ অস্ত্র ভাণ্ডাৰত সম্প্রতি মজুত আছে বিভিন্ন শ্রেণীভুক্ত আৰু অনেক ক্ষেপণাস্ত্র৷ কিন্তু এইখিনিতে মন কৰিবলগীয়া কথা হৈছে যে বর্তমান পৃথিৱীত অভাৱনীয় মাৰণ-ক্ষমতা বিশিষ্ট ক্ষেপণাস্ত্রসমূহৰ বিকাশৰ সমান্তৰালভাৱে ক্ষেপণাস্ত্র-প্রতিৰোধী প্রযুক্তি-কৌশল গঢ়ি তোলাৰ বিষয়টোৱেও বিশেষ গুৰুত্ব লাভ কৰিছে৷ এই ক্ষেত্রখনত ভাৰতীয় প্রযুক্তিবিদসকলৰ এক অভিনৱ সাফল্যই সমগ্র বিশ্বতে আলোড়নৰ সৃষ্টি কৰা বুলি কোৱা হৈছে৷ সুদীর্ঘ তিনি দশকৰ গৱেষণাৰ অন্তত ভাৰতীয় বিজ্ঞানীসকলে এনে এক প্রযুক্তি-কৌশল উদ্ভাৱন কৰা বুলি দাবী কৰিছে, যিটো মার্কিন যুক্তৰাষ্ট্র কিম্বা ৰাছিয়াৰ দৰে উন্নত দেশকেইখনৰ হাততো নাই৷ এই বিশেষ ক্ষেপণাস্ত্র-প্রতিৰোধী কৌশলটোৰ নামকৰণ কৰা হৈছে ‘কালী’ (KALI : Kilo Ampere Linear injector)৷ এই প্রযুক্তি লেজাৰভিত্তিক প্রযুক্তি-কৌশলতকৈয়ো প্রভাৱী বুলি কোৱা হৈছে৷ ‘কালী’ নামৰ এই ক্ষেপণাস্ত্র বিধবংসী কৌশলটো অতি সংগোপনে অজ্ঞাত স্থানত ভাৰতীয় বিজ্ঞানীসকলে বিকশাই তুলিছে, যাৰ পৰা নির্গত নিউট্রন কিৰণে শত্রু দেশৰ ক্ষেপণাস্ত্রসমূহক আদবাটতে বিকল কৰি তুলিবলৈ সমর্থ হ’ব৷ তদুপৰি এই কৌশল সম্পূর্ণ অদৃশ্য আৰু ইয়াৰ নাশন-ক্ষমতা অভাৱনীয়৷ লক্ষণীয় যে ক্ষেপণাস্ত্রসমূহৰ গতিপথ নির্ধাৰণকে ধৰি সমস্ত কর্মপদ্ধতি ইলেক৲ট্রনিক উপায়েৰে নিয়ন্ত্রণ কৰা হয় আৰু ‘কালী’ৰ পৰা নির্গত অদৃশ্য নিউট্রন কিৰণে ইলেক৲ট্রনিক পদ্ধতি বিকল কৰি পেলোৱাৰ ফলত এইবোৰ নিষ্ত্রুিয় হৈ পৰে৷ দাবী কৰা মতে, ভাৰতৰ এই অভিনৱ উদ্ভাৱনে চীন আৰু পাকিস্তানৰ সামৰিক মহলত প্রচণ্ড জোকাৰণিৰ সৃষ্টি কৰিছে৷ এনে এক উদ্ভাৱনৰ দাবী সম্পূর্ণ সত্য হ’লে আমাৰ দেশখন বহিঃশত্রুৰ সম্ভাব্য ক্ষেপণাস্ত্র আক্রমণৰ পৰা সুৰক্ষিত বুলি একে আষাৰে ক’ব পাৰি৷ কিন্তু সেই বুলিয়েই দক্ষিণ এছিয়া মণ্ডলত অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰ অন্ত পৰিল বুলি ভবাৰ একো যুক্তি দেখা নাপাওঁ৷ কিয়নো আধুনিক বিশ্বত একো প্রযুক্তিকে জলনিৰুদ্ধ কক্ষত আবদ্ধ কৰি ৰখা সম্ভৱ নহয়৷ ১৯৭৪ চনত ভাৰতে পাৰমাণৱিক বোমা বিস্ফোৰণৰ কৌশল আয়ত্ত কৰি পাকিস্তানতকৈ সামৰিক শ্রেষ্ঠত্ব লাভ কৰা বুলি ভাবি থাকোঁতেই ১৯৭৬ চনৰ শেহৰপিনলৈ সেইখন দেশো পাৰমাণৱিক প্রযুক্তি-কৌশলৰ গৰাকী হৈ উঠে৷ এতেকে ভাৰতৰ ‘কালী’ প্রযুক্তি কম সময়ৰ ভিতৰতে আন আন দেশে হাতৰ মুঠিলৈ আনিব নোৱাৰিব, সেই কথা ডাঠি কোৱা টান৷ আচলতে অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰ চৰিত্রই এনেকুৱা যে প্রতিদ্বন্দ্বী পক্ষই কিবা কৌশল আয়ত্ত কৰাৰ লগে লগে নিজেও তাক হস্তগত কৰিবলৈ প্রতিযোগিতাত অৱতীর্ণ দেশসমূহ উদ্বাউল হৈ পৰে৷ উল্লেখযোগ্য যে ১৯৯৮ চনত ভাৰতে হাইড্র’জেন বোমা প্রযুক্তিৰ গৰাকী হোৱাটো সদৰী হৈ পৰাৰ কেইমাহমান পাছতে পাকিস্তানেও সদৃশ শক্তি প্রদর্শন কৰিবলৈ সমর্থ হৈছিল৷ এতেকে অস্ত্র প্রতিযোগিতা এক অন্তহীন প্রক্রিয়াৰূপেই বিৱেচিত হৈছে৷ অর্থাৎ এই ক্ষেত্রখনত এখন দেশে আন কোনো দেশৰ শ্রেষ্ঠত্ব মানি ল’বলৈ প্রস্তুত নহয়৷ দেখা যায় যে দুজন আঢ্যৱন্ত ব্যক্তিৰ মাজত সা-সম্পত্তি আহৰণৰ বেলিকা যি অৰিয়াঅৰিৰ উদ্ভৱ হয়, সেই ব্যক্তিগত চৰিত্রৰ পৰা দেশ একোখনো মুক্ত নহয়৷ বিশেষকৈ অস্ত্র আহৰণৰ ক্ষেত্রত প্রতিদ্বন্দ্বী দেশৰ তুলনাত নিজে পিছপৰি থকাটো কোনো দেশেই কামনা নকৰে৷ এনে অৱস্থাৰ উদ্ভৱ হ’লেই তেনে একোখন দেশে নিৰাপত্তাহীনতাত ভুগিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ ইয়াৰে সুযোগ লৈ বিশ্বৰ শীর্ষস্থানীয় সমৰাস্ত্র উৎপাদনকাৰী দেশকেইখনে ৰপ্তানি বৃদ্ধিত মনোনিৱেশ কৰা দেখা যায়৷ পৃথিৱীত অস্ত্র প্রতিযোগিতা যিমানে বৃদ্ধি পায়, সেইবোৰ দেশৰ পক্ষে সিমানে মংগল৷ তেনে এখন দেশ হৈছে ৰাছিয়া৷ চীন আৰু ভাৰত উভয়েই এইখন দেশৰ পৰা ‘ছুখই’ যুঁজাৰু বিমান ক্রয় কৰে৷ ৰাছিয়াই চীনক এইবিধ যুঁজাৰু বিমানৰ যিটো মডেলৰ যোগান ধৰে, ভাৰতক তাতোকৈ উন্নত মডেল এটা যোগোৱাৰ প্রস্তাৱ আগবঢ়ায়৷ এনেকৈয়ে সর্পিল গতিত অস্ত্র প্রতিযোগিতা বৃদ্ধি হৈ গৈ থাকে৷ ইপিনে অস্ত্রৰ গ্রাহক দেশবোৰৰ অনুৰূপে উৎপাদনকাৰী দেশবিলাকৰ মাজতো প্রতিদ্বন্দ্বিতাৰ ভাব সততে দৃশ্যমান হৈ উঠে৷ উদাহৰণস্বৰূপে ৰাছিয়াৰ পৰা ভাৰতে ক্ষেপণাস্ত্র-প্রতিৰোধী কৌশল ক্রয় কৰাৰ বাবে অলপতে যিখন চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰিলে সেই সন্দর্ভত মার্কিন যুক্তৰাষ্ট্রই মুকলিকৈয়ে অসন্তুষ্টি ব্যক্ত কৰিছে৷ মার্কিন সকীয়নি আওকাণ কৰি ৰাছিয়াৰ সৈতে ভাৰত চুক্তিবদ্ধ হোৱাত ৰাষ্ট্রপতি ট্রাম্প৲ ইমানেই নাৰাজ যে তেওঁক অহা গণৰাজ্য দিৱসত ভাৰত ভ্রমণ কৰিবলৈ আমন্ত্রণকে প্রত্যাখ্যান কৰিছে৷ অর্থাৎ অস্ত্র ক্রয়-বিক্রয়ক কেন্দ্র কৰিয়েই সাম্প্রতিক বিশ্বত অনেক তিক্ততাৰ উদ্ভৱ হৈ আহিছে৷ এতিয়া কথা হৈছে, ইমান দিনে পৃথিৱীৰ একাংশ দেশে অত্যধিক মাৰণ-ক্ষমতাসম্পন্ন অস্ত্রসমূহৰ ভাণ্ডাৰ একোটাহে গঢ়ি তুলিছে৷ কিন্তু সেইবোৰ ভাণ্ডাৰৰ প্রতি ক্ষুদ্র অংশ একোটাৰো যদি বাস্তৱত প্রয়োগ হ’বলৈ হয়, তেনেহ’লে এই সভ্যতাৰ সেই মুহূর্ততে অন্ত পৰাটো নিশ্চিত৷ অস্ত্র-শস্ত্রৰ ক্ষেত্রত আটাইতকৈ চহকী দেশকেইখনৰ নেতৃবৃন্দয়ো এই কথা নজনা নহয় যে বর্তমান বিশ্বত অস্ত্র সংগ্রহৰ প্রতিযোগিতাহে চলি আছে, কিন্তু যিদিনাই এইবোৰ অস্ত্রৰ শক্তি প্রদর্শনৰ প্রত্যক্ষ প্রতিযোগিতাৰ সূচনা হ’ব, তাৰ পাছত এই পৃথিৱীত মানুহতো বাদেই, চৰাই-চিৰিকটি এটাও বাচি নাথাকিব৷ এই কথা অনুভৱ কৰিয়ে মহাবিজ্ঞানী এলবার্ট আইনষ্টাইনে এনে এষাৰ কথা কৈ গৈছে– তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধখন কি অস্ত্রৰে সম্পন্ন হয় নাজানো, কিন্তু চতুর্থ বিশ্বযুদ্ধ প্রস্তৰ খণ্ড নিক্ষেপেৰে হোৱাটো নিশ্চিত৷ আজিৰ পৃথিৱীত এইবোৰ সকলোৱে জনা কথা৷ তথাপি অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰ কেতিয়া কিদৰে অন্ত পৰিব, সেই সন্দর্ভত স্পষ্ট ধাৰণা কাৰো নাই৷ সমৰক্ষেত্রত পাৰমাণৱিক অস্ত্রৰ প্রয়োগ আত্মঘাতী হ’ব বুলি অনুভৱ কৰা দেশবিলাকেও সময়ে সময়ে ভূগর্ভত অথবা সমুদ্রগর্ভত পাৰমাণৱিক বিস্ফোৰণ ঘটাই অহাটো একো নতুন কথা নহয়৷ আচলতে এই সমস্ত প্রক্রিয়াটোৱেই কিছুমান মনস্তাত্ত্বিক কাৰকৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈ আহিছে৷ এই ক্ষেত্রত সাধাৰণ লোক একোজন আৰু দেশনেতা-বিশেষৰ মাজত কিবা পার্থক্য আছে বুলি ভাব নহয়৷ হাতত বন্দুক এটা পৰাৰ পাছতে সাধাৰণ মানুহৰ অন্তৰত এক কৃত্রিম সাহসৰ জন্ম হয়৷ তেনেস্থলত শতাধিক কিম্বা সহস্রাধিক পাৰমাণৱিক অস্ত্র যি ব্যক্তিৰ নিয়ন্ত্রণত থাকে, তেওঁৰ মানসিক অৱস্থাটো কেনে হ’ব পাৰে? এনে একোজন ব্যক্তি যদি হিতাহিত জ্ঞানশূন্য হৈ পৰে তাৰ পৰিণতি সমগ্র বিশ্বই ভুগিব লাগিব৷ সেয়েহে ভাব হৈছে, আজিৰ বিশ্ববাসী এই অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰূপী যিকোনো মুহূর্ততে উদ৲গিৰণ ঘটিব পৰা আগ্নেয়গিৰি এটাৰ ওপৰত বহি থকা নাইনে? ভাৰতৰ দৰে দৰিদ্র দেশ এখনৰ পক্ষে অস্ত্র প্রতিযোগিতাৰ আন এটা দিশো অতিকে উদ্বেগজনক৷ দেশখনক সামৰিক দিশত সমর্থ কৰি তুলিবৰ বাবে বছৰি কি বিপুল অংকৰ ধন ব্যয় কৰি অহা হৈছে, সেই কথা সর্বজনবিদিত৷ অস্ত্র প্রতিযোগিতা নামৰ এই দৈত্যটোৰ আবির্ভাৱ নোহোৱা হ’লে উন্নয়নৰ দিশত আমাৰ দেশখন বহুদূৰ আগুৱাই যাব পাৰিলেহেঁতেন৷ তেতিয়া চিকিৎসা, শিক্ষা আদি জনকল্যাণমূলক কার্যসূচীসমূহৰ বাবেও পুঁজিৰ অভাৱ নহ’লহেঁতেন৷ কিন্তু ভৌগোলিক অৱস্থানৰ বাবেই এই শান্তিপ্রিয় দেশখন নিতান্ত অনিচছা সত্ত্বেও অস্ত্র প্রতিযোগিতাত অৱতীর্ণ হ’বলৈ বাধ্য হৈছে৷ বিবেকবিহীন দেশ দুখনৰ প্রতিৱেশী হ’ব লগা হোৱাটোৱেই ভাৰতবাসীৰ দুর্ভাগ্যৰ অন্যতম কাৰক হৈউঠিছে৷ যাৰ ফলত অস্ত্র প্রতিযোগিতা ভাৰতৰ বাবে হৈ উঠিছে এক অপৰিহার্য অনর্থ (Necessary evil)৷ ফ’ন : ৯৮৬৪০-৩৫৫২৮