মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ বিষয়ে মই আজিলৈকে এটা শব্দও ক’তো লিখা নাই৷ মোৰ অযোগ্যতাই তাৰ একমাত্র কাৰণ৷ সেয়েহে হূদয়ৰ নিভৃততম কোণৰ পৰা কওঁ– ভুল নুবুজিবা, মামণি বাইদেউ৷ কুইজ কৰা ল’ৰা এজনে– অংকুৰজ্যোতি নে পার্থপ্রতিমে, মোলৈ whatsAppত এই কুইজ প্রতিযোগিতাখনৰ প’ষ্টাৰখন পঠাই দিছিল৷ দক্ষিণ-পূব এছিয়া ৰামায়ণী গৱেষণা কেন্দ্র আৰু নলবাৰী জিলা ছাত্র সন্থাৰ উদ্যোগত অসম নাট্য সন্মিলনী নলবাৰী জিলা সমিতিৰ সহযোগত অসম ভিত্তিত প্রাইজমানি মুকলি কুইজ প্রতিযোগিতা৷ ৯ মার্চ, ২০১৯ চন৷ স্থান ঃ নাট্যমন্দিৰ, নলবাৰী৷ মুকলি কুইজ৷ সকলোৱেই যোগদান কৰিব পাৰে৷ ময়ো যোগদান কৰোঁ বুলি সংগী বিচাৰিব আৰম্ভ কৰিলোঁ৷ ফ্রী আছিল কটন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উচচতৰ মাধ্যমিক বিজ্ঞান শাখাৰ ছাত্র পার্থপ্রতিম শর্মা৷ তাকেই ধৰিলোঁ৷ তাৰ ইতিমধ্যে দল হৈছিলেই বেলেগ এটা ল’ৰাৰ লগত৷ অৱশেষত মোৰেই সংগী হ’ল পার্থ৷ কুইজৰ বিষয়বস্তু– ‘মামণি ৰয়ছম গোস্বামী আৰু অসমীয়া সাহিত্য৷’ কুইজ মাষ্টাৰ দীপাংকৰ কৌশিক৷ পার্থ হোষ্টেলত থাকে৷ সিনো ক’ত কিতাপ পায়? কিন্তু, মামণি ৰয়ছম গোস্বামী বিষয়ক গুৱাহাটীত অনুষ্ঠিত স্কুলীয়া কুইজ এখনত যোৱা বছৰ পার্থহঁতৰ দলটোৱে তৃতীয় পুৰস্কাৰ পাইছিল৷ মোৰ হাতত আছিল বহুত কিতাপ৷ ছেলফৰ পৰা নমালোঁ গোটেইখিনি৷ তাৰ মাজৰ পৰা এইকেইখন কিতাপ পার্থক দিলোঁ পঢ়িবলৈ– দস্তাবেজৰ নতুুন পৃষ্ঠা, অপ্সৰা গৃহ, হূদয়ৰ তপস্বিনী, সহস্র বাহু৷ ৯ মার্চৰ নলবাৰীত এই কুইজখনৰ উপৰি পার্থৰ মার্চ মাহত আৰু দুখন কুইজ লাইনত আছে– ১৬ মার্চত দিলীপ কুমাৰ বৰুৱাৰ জন্মদিন উপলক্ষে যোৱা দুবছৰ ধৰি পাতি থকা ‘কুইজৰ দিন’ৰ মুকলি কুইজ প্রতিযোগিতা আৰু ২৪ মার্চত উচচতৰ মাধ্যমিক পর্যায়ৰ শিক্ষার্থীৰ বাবে অন্য এখন কুইজ প্রতিযোগিতা৷ ২৫ মার্চত তাৰ বছৰেকীয়া পৰীক্ষা অসম উচচতৰ মাধ্যমিক শিক্ষা সংসদৰ৷ বাকী মোৰ হাতত থাকি যোৱা কিতাপখিনি লিৰিকি-বিদাৰি চাবলৈ আৰম্ভ কৰিলোঁ মই৷ ‘ছিন্নমস্তাৰ মানুহটো’৷ প্রথম প্রকাশ - ডিচেম্বৰ, ২০০১ ২ ডিচেম্বৰ ২০০২ তাৰিখে গুৱাহাটীত নর্থ ইষ্ট গ্রন্থমেলাত কিনিছিলোঁ বুলি উৎসর্গ পৃষ্ঠাটোত মই লিখি থোৱা আছে৷ উপন্যাসখন তেওঁ দুজনলৈ উৎসর্গা কৰিছে তেওঁলোক দুয়োৰে পশু-পক্ষীৰ প্রতি থকা অফুৰন্ত প্রেমৰ বাবে৷ এজন ভায়েক শিবব্রত গোস্বামী, আনজন ভতিজা শশাংক গোস্বামীলৈ৷ বৰ দৰকাৰ– এইবোৰ কথা কুইজত সুধি দিব পাৰে৷ ‘আভা গার্ডেনাৰৰ আবেলি’৷ বনলতাই প্রকাশ কৰা আৰু হেমন্ত কুমাৰ ভৰালীয়ে সংগ্রহ কৰা এই কিতাপখনত ১৪টা গল্প সঞ্চিত আছে৷ ‘উছর্গা’ত লিখা আছে– ‘মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ সেইসকল পঢ়ুৱৈৰ হাতত, যিসকলে তেওঁৰ জীৱনক বুজি পাবলৈ আৰু তেওঁৰ সাহিত্য-সৃষ্টিক গভীৰভাৱে অনুধাৱন কৰিবলৈ অহৰহ চেষ্টা কৰে৷’ ‘অহিৰণ’ কিতাপখন মই আজিও পঢ়া নাই৷ দীপাংকৰ কৌশিকে পৰিচালনা কৰা আগৰ এখন কুইজত মই জানিছিলোঁ মধ্যপ্রদেশৰ চিত্রকুটত থকা অহিৰণ নামৰ নদী এখনক কেন্দ্র কৰি এই উপন্যাসখন লিখা হৈছে৷ ‘থেং ফাখ্রী তহচিলদাৰৰ তামৰ তৰোৱাল৷’ ভাৰতৰ প্রথমগৰাকী মহিলা তহচিলদাৰ, বড়ো গাভৰু থেং ফাখ্রী৷ কিতাপ পঢ়ি উঠিয়েই মই ঢাপলি মেলিছিলোঁ এবাৰ বিজনী চহৰলৈ৷ হাতত কেমেৰা৷ এতিয়াও মোৰ সঞ্চিত আছে বিজনী চহৰত ওখকৈ নির্মিত থেং ফাখ্রীৰ পূর্ণ অৱয়বৰ সেই মূর্তিটোৰ ফটোখন৷ মই যদি কুইজ মাষ্টাৰ হ’লোঁহেঁতেন, মই এই প্রশ্নটো সুধিলোঁহেঁতেন– মূর্তিটো ক’ত আছে? ‘চেনাবৰ সোঁত’, ‘মামৰে ধৰা তৰোৱাল’, ‘দঁতাল হাতীৰ উঁয়ে খোৱা হাওদা৷’ মাজৰখন তেওঁ উৎসর্গা কৰিছিল ‘শৈশৱৰ শিক্ষাগুৰু শ্রীবাঁহীৰাম দাসদেৱৰ কৰকমলত৷’ মোৰ হাতত থকাখন ২০০৬ চনৰ অষ্টম সংস্কৰণ৷ বাণী প্রকাশৰ দ্বাৰা প্রকাশিত ‘দঁতাল হাতী...’ মই গোলাঘাটত কিনিছিলোঁ ১৯৮৯ চনৰ আঠ জুলাই তাৰিখে৷ ত্রিশ বছৰ আগতে৷ ‘তাচৰ আড্ডা এৰি ইন্দ্রনাথ থিয় হ’ল৷ কিছু সময় আগলৈকে বাতাৱৰণ একেবাৰে শান্ত হৈ আছিল৷’– কিতাপখনৰ একেবাৰে প্রথমৰ বাক্য এই দুটা৷ এখন কুইজত সুধিছিল এই বাক্য দুটাক লৈ এটা প্রশ্ন৷ তাৰো আগত দুটা শব্দ– সংখ্যা আছ়ে, তাৰ দ্বাৰাই কিতাপখন আৰম্ভ হৈছে– ‘১৯৪৭ খ্রীষ্টাব্দ৷’ ঠিক নাই৷ দি দিব পাৰে এইটো কুইজত৷ নলবাৰী নাট্য মন্দিৰত৷ এনেকুৱা এটা কুইজ নিশ্চয় হ’ব পাৰে– চন্দ্রভাগা নদী ‘চেনাবৰ সোঁত’, ‘মামৰে ধৰা তৰোৱাল’ সাই নদী, জগলীয়া নদী ‘দঁতাল হাতীৰ উঁয়ে খোৱা হাওদা’, ‘অহিৰণ’ অহিৰণ নদী৷ তেনেহ’লে– ‘থেং ফাখ্রী তহচিলদাৰৰ তামৰ তৰোৱাল?৷ উত্তৰ দুলনি নদী৷ মই বিশ্বাস কৰোঁ নদীকেন্দ্রিক এই আটাইকেইখন উপন্যাস আছিল মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ জীৱনৰ আধাতকৈ বেছি সম্পদ৷ তেওঁৰ সৃষ্টিৰ পৰম সম্পদখিনি আছিল এই নদীকেন্দ্রিক উপন্যাসকেইখন৷ এই নদীবিলাকৰ পাৰৰ জীৱনক্রমেই আছিল যেন মামণি ৰয়ছমৰ জীৱন৷ তাৰ বিকল্প নহয়৷ সেই নদীবোৰৰ জলধাৰাই আছিল মামণি ৰয়ছম গোস্বামী৷ ‘মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ স্বনির্বাচিত গল্প’ আৰু ‘হূদয় এক নদীৰ নাম’ কিতাপ দুখনৰ মোৰ দুটাকৈ কপি আছে৷ শেষৰখন তেওঁ ‘প্রখ্যাত গল্পকাৰ যোগেশ দাসদেৱৰ কৰকমলত’ উৎসর্গা কৰিছিল৷ প্রথমখন কোনে প্রকাশ কৰিছিল? দিব পাৰে এইটো প্রশ্ন কুইজত? উত্তৰ– নেশ্যনেল বুক ট্রাষ্ট ইণ্ডিয়াই৷ ৰামায়ণ সম্পর্কত নেপালৰ অভিজ্ঞতাক লৈ লিখা ‘ঈশ্বৰী’ গল্পটো, ইউৰোপ ভ্রমণক কেন্দ্র কৰি লিখা ‘জখ৲মী যাত্রী’ গল্পটো আদিক লৈ এইখন কিতাপ ‘ঈশ্বৰী, জখ৲মী যাত্রী আৰু অন্যান্য’৷ তেনেকৈ আৰু এখন দীঘল নামৰ কিতাপ ‘সংস্কাৰ, উদয়ভানুৰ চৰিত্র ইত্যাদি’৷ ১৯৮৭ চনৰ ২৪ ডিচেম্বৰ তাৰিখে মই বোকাখাতত কিনিছিলোঁ এইখন কিতাপ৷ ‘মোৰ সুখ-দুখৰ লগৰী মৰমৰ ভনী শ্রীমতী সবিতা শর্মালৈ’ বুলি লিখি মামণি ৰয়ছম গোস্বামীয়ে উৎসর্গা কৰা এই কিতাপখন ‘দাশৰথিৰ খোজ’৷ ‘প্রান্তিক’ৰ সৈতে মিলাই মিলাই কিবা connecting প্রশ্ন সুধিব পাৰে এই কিতাপখনক লৈ নলবাৰী কুইজত৷ ভুল হ’ল মোৰ, এই কিতাপখনো মই পার্থকে পঢ়িবলৈ দিব লাগিছিল– ‘বৃত্তৰ পৰিধি ভাঙি’৷ ইমান কুইজ-সম্ভৱ কথা আৰু তথ্য আছে৷ কাগজত লিখি লিখি পাৰ পোৱা নাই মই৷ মনততো নাথাকেই৷ মেট্রিকত যোৱা বছৰ বহুত ভাল ৰিজাল্ট কৰি পার্থ কটনলৈ আহিছে৷ ফটক-ফটককৈ কথাবোৰ মনতো থাকে৷ এই কিতাপখনৰ পাতনিটো মামণি ৰয়ছম গোস্বামীয়ে দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চৌহদৰ পৰা লিখিছিল৷ কিতাপখন ‘কলম’৷ হিন্দী, উর্দু, পাঞ্জাবী আৰু বঙালী লেখকৰ ৰচনা কিছুমান তেওঁ আৰু পাপৰি গোস্বামীয়ে অসমীয়ালৈ অনুবাদ কৰি ইয়াত স্থান দিছে৷ ‘মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ প্রিয় উপন্যাস’, ‘মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ উপন্যাস আৰু চুটি গল্পৰ পর্যালোচনা’ আৰু এইখন ‘ভাল পাওঁ তোমাক, মামণি৷’ ইতিমধ্যে মই নিশ্চিত হ’লোঁ ১৯৪২ চনৰ ১৪ নৱেম্বৰ তাৰিখে কটন কলেজৰ বর্তমানৰ শ্বহীদ ৰঞ্জিত বৰপূজাৰী ছাত্রাৱাসৰ অধীক্ষকৰ ঘৰটোত মামণি গোস্বামীৰ জন্ম হৈছিল৷ দেউতাক উমাকান্ত গোস্বামী যেতিয়া কটন কলেজৰ অর্থনীতি বিভাগৰ অধ্যাপক আছিল আৰু ছেকেণ্ড মেছ খ্যাত সেই ছাত্রাৱাসটোৰ তেখেত অধীক্ষক আছিল৷ চেনিকুঠী স্কুলত কেইদিনমান আৰু ১৮৪৯ চনত স্থাপিত লতাশিল প্রাথমিক বিদ্যালয়ত মামণি পঢ়িছিল৷ তেনেকুৱা দিনতে সেই বাঁহীৰাম দাসে ঘৰতে মামণি নামৰ এই ছোৱালীজনীক পঢ়াইছিল– ‘মামৰে ধৰা তৰোৱাল’ৰ বাঁহীৰাম দাস৷ ‘একেবাৰে গে’টখনৰ মুখতে থিয় হৈ মই শ্বহীদ ৰঞ্জিত বৰপূজাৰী ছাত্রাৱাসৰ অধীক্ষকৰ বাসস্থানৰ আৰু গে’টখন খুলি লতাশিল প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ ফটো তুলি আনিছিলোঁ৷’ বাসস্থানৰ ফটোখনি হোৱাটছ এপত পার্থলৈ পঠাই দিলোঁ৷ মুহূর্ততে পার্থৰ উত্তৰ আহিল– ‘জানিছিলোঁ৷’ মোৰ কুইজৰ পার্টনাৰ বুলি নহয়, কিন্তু, কটন বিশ্ববিদ্যালয়লৈ পঢ়িবলৈ অহা ছাত্র এজনে ৮ মাহ নৌহওঁতেই মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ জন্ম হোৱা ঘৰটো, মই জনোৱাৰ আগতেই জানিছিল বুলি মোৰেই ভীষণভাৱে গৌৰৱ কৰিবৰ মন গ’ল৷ একেবাৰেই মন গ’ল৷ সঁচা কথা, এই কুইজখন জিনিবৰ বাবে আমাৰ সাংঘাতিক ধৰণে হেঁপাহ জাগ্রত হৈছিল৷ পৃষ্ঠা পৃষ্ঠাকৈ, মই মামণি ৰয়ছম গোস্বামী সম্পর্কত কিতাপ-আলোচনী পঢ়ি, কথা কিছুমান লিখি গৈছিলোঁ– ৰাজেন্দ্র নামৰ আমৰাঙা সত্রৰ হাতীটো, শ্বিলঙত মামণি গোস্বামীক জ্ঞানদা কাকতিয়ে গান শিকোৱা কথাটো, D-19 নম্বৰৰ নতুন দিল্লীৰ শক্তি নগৰৰ ছাত্র মার্গৰ ঘৰটোহ্ল কত কথাহ্ল কত কথাহ্ল মই মনত ৰখা টান৷ পার্থই মগজুৰ ভঁৰালত আটোম টোকাৰিকৈ থৈ দিয়ক বুলি সেই কাগজৰ প্রশ্নোত্তৰ পৃষ্ঠাবোৰৰ পার্থলৈ হোৱাটছএপত ফটো তুলি পঠাই দিলোঁ৷ পার্থৰ উত্তৰ আহিল অবিলম্বে – ‘ছাৰ আপুনি সাংঘাতিক পঢ়িছে৷’ মই উত্তৰ দিলোঁ, –‘নাই পঢ়া৷ তোৰ কাৰণে ‘টুকলী’ বনাইছোঁ৷’ একেবাৰে সঁচা কথা৷ এখন কুইজৰ মোহত পৰি মই যোৱা বেছ কিছুদিন ধৰি মামণি-অধ্যয়নত ব্রতী আছিলোঁ৷ মানুহগৰাকীক জীৱনত কেতিয়াও দেখা নাই, লগ পোৱা নাই৷ তাৰ বাবে দুখ, আক্ষেপ একো নাথাকিব হয়তো৷ গুৱাহাটী ৰে’ল ষ্টেছনৰ নাম ‘কীর্তন নগৰ’ কৰিবলৈ ৰে’ল মন্ত্রীক স্মাৰক-পত্র দিছিল এই মানুহগৰাকীয়ে৷ ড০ ভূপেন হাজৰিকাৰ মৃত্যুক আৰু বেছি মহীয়ান কৰিয়ে যেন এদিন তেওঁ কলম তুলি লৈ লিখিছিল– ‘তোমাৰ কণ্ঠ বাদ দি মোৰ জন্মভূমিৰ নক্সা আঁকিব নোৱাৰোঁ৷’ এই নামৰ কবিতা মামণি ৰয়ছম গোস্বামীৰ দুচকুৰেহে ওলায়৷ ৯ মার্চ তাৰিখে পুৱাতে মেছেজ আহিল ম’বাইলত পার্থৰ– ‘উৎকণ্ঠিত, উৎফুল্লিত আৰু অলপ উত্তেজিত৷’ একেবাৰে সত্য৷ মামণি ৰয়ছম গোস্বামী সম্পর্কত কুইজ প্রতিযোগিতাৰ সকলো প্রতিযোগীৰে সেই অৱস্থাই হ’ব লাগে– উৎকণ্ঠিত, উৎফুল্লিত আৰু অলপ উত্তেজিত৷ দৰাচলতে এয়া মামণি-অধ্যয়নৰ লক্ষণ৷ পার্থ আৰু মোৰ দলটো কুইজত তৃতীয় পুৰস্কাৰ পালোঁ৷ ৰাতি ন বজাৰ আগে আগে পার্থৰ মেছেজ আহিল ম’বাইলত – ‘ছাৰ আপোনাৰ ‘টুকলী’য়ে সাংঘাতিক কামত দিলে আজি৷’ এইবোৰ টুকলী নাছিল৷ টুকলী পৰীক্ষা হলৰ পৰা ওলাই আহিয়ে যেনিয়ে-তেনিয়ে দলিয়াই পেলোৱা হয়৷ পৃষ্ঠা পৃষ্ঠা কাগজৰ টুকুৰাত মই ৰাতি ৰাতি পার্থলৈ যি লিখি পঠিয়াইছিলোঁ, সেই কাগজৰ টুকুৰাবোৰ মই খুব সাৱধানে সঞ্চয় কৰি থ’ব লাগিব৷ কুইজত জিকাটো সহজ কাম আছিল, কিন্তু কাগজৰ টুকুৰাত মামণি-অধ্যয়ন অতিশয় কষ্টকৰ কাম আছিল৷ কিন্তু চেলেঞ্জিং আছিল৷ ‘সহস্র বাহু’ লিখা মানুহগৰাকীৰ দৰে৷ ফ’ন: ৯৪০১৪-৫৩৭৮৩

তৃতীয়-চতুর্থ শতিকাৰ পৰা ষোড়শ শতিকালৈকে সমগ্র উত্তৰ ভাৰতৰ ঠায়ে ঠায়ে ফাগুন-চ’ত মাহত মদন মহোৎসৱ বা কাম মহোৎসৱ পালন কৰা হৈছিল৷ বসন্ত ঋতুৰ পয়োভৰৰ বাবে বসন্তোৎসৱ বুলিও কোৱা হয়৷ পাছত ফাগুন মাহৰ পূর্ণিমা তিথিত ফাকুৱা বা হোলী উৎসৱৰ সৈতে এই উৎসৱ একেলগে পালন কৰা হৈছিল৷ কালক্রমত মাথোঁ ৰঙৰ উৎসৱ ফাকুৱাহে পালন কৰা হ’ল৷ বিভিন্ন জনগোষ্ঠী আৰু ৰজা-মহাৰজাই মহা আয়োজনেৰে এই উৎসৱ পালন কৰাত জনপ্রিয়তা লাভ কৰে৷ ফাকুৱা হিন্দু ধর্মীয় উৎসৱ যদিও ভাৰতত জাতি-বর্ণ-ধর্ম নির্বিশেষে এই উৎসৱ পালন কৰা হয়৷ ৰং-আনন্দৰ উৎসৱ হোলী বা ফাকুৱা৷ মোগল সম্রাটসকলৰ শাসনকালত মোগল সম্রাটসকলেও এই উৎসৱ পালন কৰিছিল ৰং-আনন্দৰ উৎসৱৰূপে৷ কোনোবা এজন সম্রাটে নাম দিছিল– ঈদ-ই ওলাবী৷ প্রথম অৱস্থাত মোগল ৰাজপ্রাসাদ, ৰংমহলত সম্রাটসকলে বেগম, নর্তকীসকলৰ লগত উদ৲যাপন কৰা এই উৎসৱত পাছলৈ ৰাজবিষয়া, মন্ত্রী-আমোলা, কর্মচাৰী, দাস-দাসী সকলোৱে সপৰিবাৰে অংশ গ্রহণ কৰিছিল৷ সম্রাট ছাহজাহানে আকৌ হিন্দু ৰজা, মন্ত্রী-পৰিষদকো ৰাজপ্রাসাদত অনুষ্ঠিত হোলী বা বসন্তোৎসৱলৈ আমন্ত্রণ জনাই ৰং-আনন্দত ডুব গৈছিল৷ হোলী উৎসৱৰ বাবেই হুমায়ুনে শ্বাহী অট্টালিকাৰ কাষত মীনাবজাৰ প্রতিষ্ঠা কৰিছিল৷ সম্রাট আকবৰে এই মীনাবজাৰখন অধিক আকর্ষণীয় কৰি তুলিছিল৷ মোগল বেগমসকলৰ লগতে ৰাজস্থানকে ধৰি অন্যান্য ৰাজ্যৰ যুৱতী-মহিলাসকলেও এই মীনাবজাৰলৈ আহিছিল৷ স্বয়ং সম্রাটে অন্তেষপুৰত জোধাবাইৰ সৈতে অন্তৰংগভাৱে ফাকু খেলিছিল৷ এইজন সম্রাটৰ দিনতে হিন্দু-মুছলমান, আন সম্প্রদায়েও একেলগে হোলী পালন কৰিছিল৷ বংগৰ নবাব মীৰজাফৰ আৰু পুত্র মুবাৰক উদ দৌলাই, ঔৰংগজেৱৰ পুত্র আজিমে হিন্দু প্রজাবর্গৰ সৈতে ফাকুৱাৰ আনন্দত মত্ত হৈছিল৷ বোৱল ফাকু খেলাৰ বাবেই মীৰজাফৰে সুদৃশ্য উদ্যান– ছেলচুহন সজাই তুলিছিল৷ সম্রাট আকবৰৰ পুত্র জাহাংগীৰে হিন্দু ধর্মৰ পূজা-অর্চনাত পৃষ্ঠপোষকতা কৰিছিল৷ ৰং-আনন্দৰ বন্যাত উটি গৈ ফাকু খেলিছিল৷ এইবোৰ কথা জাহাংগীৰৰ আত্মজীৱনী ‘তুজুক-ই-জাহাংগীৰ’ত উল্লেখ থকাৰ উপৰি চিত্রকৰ গোবর্ধনে অংকন কৰা চিত্রত জাহাংগীৰে মন্ত্রী-বিষয়াৰ সৈতে ফাকু খেলাও চিত্রিত হৈ আছে৷ আন এজন মোগল সম্রাট বাহাদুৰ শ্বাহ জাফৰে হোলী নেখেলিলেও প্রজাসকলক হোলী খেলাত বা ধর্মীয় ৰীতি-নীতিৰে হোলী উদ৲যাপন কৰাত উৎসাহ দিছিল৷ মোগল আমিৰ, নবাবসকলেও হোলী উৎসৱৰ পৃষ্ঠপোষকতা কৰিছিল৷ নবাব ৱাজেদ আলী শ্বাহৰ দিনলৈকে হোলীয়ে নতুন ৰূপ পাইছিল৷ হুমায়ুনৰ পৰা অন্যান্য মোগল সম্রাটসকলে হোলী উদ৲যাপন কৰা তথ্য ‘আইন-ই-আকবৰী’ (আবুল ফজল), ‘শ্বেৰ-উল-মুতাক হেৰিন’ (হাজি মুস্তাফা), ‘কুতুব-উল-মুলুক’ (আৰিদিন চাহেব) আদি গ্রন্থ আৰু ‘কাংৰা চিত্রাৱলী’ত আছে৷ পঞ্জাবত আকৌ শিখসকলৰ দশম ধর্মগুৰু গোবিন্দ সিঙে হোলী বা ফাকুৱাক এক নতুন ৰূপত প্রতিষ্ঠা কৰি থৈ গৈছে৷ সেয়ে ইয়াত ফাকুৱাৰ পৰম্পৰা এক সুকীয়া ধৰণৰ৷ আনন্দ আৰু ভাতৃত্ববোধেৰে প্রায় এসপ্তাহ জুৰি ফাকুৱা উৎসৱ পালন কৰা হয়৷ উত্তৰ প্রদেশত, মথুৰা আৰু ব্রজত বসন্ত পঞ্চমীৰ পৰা চ’ত মাহৰ কৃষ্ণা দশমীলৈকে বসন্তোৎসৱ ৰূপে পঞ্চাশ দিন ধৰি ফাকুৱা উৎসৱ হয়৷ মন্দিৰবোৰ ফুলেৰে সজাই তোলা হয়৷ বিহাৰতো বৰ ধুমধামেৰে ফাকুৱা হয়৷ ৰাজস্থানত জয়পুৰৰ ৰাজপৰিয়ালে হাতীৰ পিঠিত উঠি শোভাযাত্রা কৰি ফাকু খেলে৷ মধ্য প্রদেশতো উলহ-মালহেৰে হোলী উৎসৱ হয়৷ ভাৰতৰ ভিন্ন প্রান্তত ভিন্ন সম্প্রদায়, ভাষী, ধর্মাৱলম্বী লোকৰ মাজত এই ফাকুৱাৰ ৰং-আনন্দই একতাৰ ভাব জগাই তোলে৷ আনহাতে বৈষ্ণৱ ধর্মৰ প্রভাৱতো ফাকুৱা বা দৌলযাত্রাই এক অনন্য মাত্রা লাভ কৰে৷ পশ্চিম বংগত জাতীয় উৎসৱৰেই ৰূপ লয়৷ অসমতো শ্রীমন্ত শংকৰদেৱে পোনপ্রথম ১৫৭০ খ্রীষ্টাব্দত বৰদোৱা সত্রত শ্রীকৃষ্ণৰ দৌলযাত্রাৰ মাহাত্ম্য বর্ণনাৰে দৌলযাত্রা বা ফাকুৱা প্রৱর্তন কৰে৷ লাহে লাহে অসমৰ অন্যান্য সত্র-নামঘৰসমূহতো পালন কৰিবলৈ ল’লে৷ সত্রসমূহত প্রায় দুদিন-তিনিদিন ধৰি এই উৎসৱ পালন কৰা হয়৷ গাঁও, নগৰ-চহৰ আৰু মহানগৰীৰ নামঘৰতো নাম-কীর্তন কৰি ৰঙৰ উৎসৱ পতা হয়৷ অসমখন ভিন্ন জনগোষ্ঠী, সম্প্রদায়ৰ বাসস্থান৷ তথাপি এই ভিন্নতাৰ মাজত অভিন্নতাৰে সকলোৱে ৰঙৰ উৎসৱত ভাগ লয়৷ আৰু এই সমন্বয়ৰ বার্ দেখুৱাইছিল গুৰুজনাই৷ প্রায় সকলো জনগোষ্ঠী-সম্প্রদায়কে শিষ্যত্ব প্রদান কৰি সকলোৰে প্রতি সমভাব পোষণ কৰিছিল৷ বিশেষকৈ মুছলমান সম্প্রদায়ৰ লোককো শিষ্য কৰি লোৱাত গুৰুজনাৰ উদাৰ মনোভাব প্রকাশ পাইছে৷ পাছলৈ বহু সত্রত মুছলমান শিষ্য-ভকতে শৰণ লৈছিল৷ বিপ্লৱী ধর্মগুৰু শ্রীশ্রীপীতাম্বৰ দেৱগোস্বামীয়ে শ্রীশ্রীগড়মূৰ সত্রৰ চৌহদতে মুছলমান পৰিয়াল এটিক ঠাই দি শিষ্যত্ব প্রদান কৰিছিল৷ এই পৰিয়ালৰ দুই-তিনি প্রজন্ম মাজুলীতে আছিল আৰু হিন্দুধর্মীয় কন্যাক বিবাহ কৰাইছিল৷ গোসাঁইজনাই গুৰুজনাৰ আদর্শ মানি চলাৰ বাবে বহু লোক বৈষ্ণৱ ধর্মত দীক্ষিত হয়৷ কার্বি পাহাৰতো দুবছৰ থাকি পাহাৰীয়া লোকক শিষ্য কৰি লৈছিল৷ বৈঠালাংছ’ত ধুমধামেৰে ফাকুৱা উৎসৱ পাতোতে পাহাৰীয়া লোকসকলো ৰঙৰ উৎসৱত আত্মবিভোৰ হৈছিল৷ মায়ামৰা সত্রতো মুছলমান শিষ্য আছে৷ আজিও ডিব্রুগড়ত ‘গৰীয়াৰ ঘৰ’ নামেৰে পৰিচিত মায়ামৰা সত্রৰ শিষ্য বেলী দর্জীৰ পৰিয়ালে মহাপুৰুষীয়া সংস্কৃতি পালন কৰে৷ বর্তমানেও মায়ামৰা দিনজয় সত্রত ৫০ ঘৰৰ অধিক মুছলমান শিষ্য আছে৷ মোগল নৌ-সেনা বাহিনীৰ অধিনায়ক ইবন হুছেইনে মাজুলীৰ ওচৰত এটা বিশাল নৌ-বাহিনী ৰখাৰ কথা বুৰঞ্জীত পোৱা যায়৷ এই সেনা বাহিনীৰো কিছুলোক মাজুলীতে থাকি গৈছিল৷ সেইসকল সেনাই স্থানীয় যুৱতীৰ সৈতে বিয়া-বাৰু কৰাই হিন্দু ধর্ম-সংস্কৃতি লৈছিল৷ ৰজাঘৰীয়া অনুগ্রহ লাভ কৰা সত্রসমূহলৈ আহোম স্বর্গদেৱে মৰিয়া সম্প্রদায়ৰ লোকক সত্রতে মাটি-বৃত্তি দি সংস্থাপিত কৰিছিল৷ ইংৰাজ ৰাজত্বকালতো ইছলামধর্মী লোক মাজুলীলৈ আহে৷ এইসকলো সত্রীয়া কৃষ্টি-সংস্কৃতিৰ লগত জড়িত হৈ পৰিল৷ ফাকুৱাতো অংশ গ্রহণ কৰি একতাৰ ভাব জগাই তোলে৷ শ্রীকৃষ্ণ, বংশীবদন, বাসুদেৱ, নাৰায়ণ, বনমালী, বিষ্ণু, যাদৱাবাই, গোপাল, গোবিন, কলীয়া গোসাঁই, শালগ্রাম আদি অসংখ্য নামেৰে পূজিত হ’লেও ভগৱান এজনেই৷ এই একেশ্বৰবাদ ইছলামতো আছে৷ আনহাতে আল্লা বা খোদাৰ অসমীয়া অর্থ হ’ল হৰি৷ ‘হৰিৰ সলনি খোদা বুলি ক’লেও মহাভাৰত বা কোৰান অশুদ্ধ হোৱাৰ প্রশ্ন নুঠে৷’ (ইছমাইল হোছেইন) ইছলামধর্মী লোকসকলে ফাকুৱা উৎসৱত কৰা সহযোগ অসমীয়া সমাজৰ বাবে এক যোগাত্মক দিশ৷ ইজনে-সিজনক ৰং সানে, ফাকুগুড়ি ছটিয়ায়৷ স্বতঃস্ফূর্তভাৱে মানুহৰ মাজত ৰং আনন্দ বিয়পি পৰে৷ ইয়াত হিন্দু-মুছলমান আদি সাম্প্রদায়িক কথাই ঠাই নাপায়৷ ‘ফাকু খেলে ফাকু খেলে নন্দেৰ নন্দন দুয়োহাতে ফাকু লৈয়া আনন্দে মগন৷’ ‘আজি ৰঙে ৰঙে একাকাৰ আহা ভাই খেলো হোলী মিলি সবে প্রাণে প্রাণ৷’ – ইত্যাদি গীত-মাতত সকলোৰে সুৰ একে হৈ পৰে৷ গুৰুজনাৰ দিনৰ পৰা বর্তমানলৈকে ফাকুৱাই সম্প্রীতিৰ বার্ অসমত বিয়পাই আছে৷ সেইদৰে মোগল বাদশ্বাহ, নবাব, শিক্ষাগুৰুৰ দিনৰেপৰা সমগ্র ভাৰতবর্ষত ফাকুৱাই ৰং-আনন্দ-সম্প্রীতিৰ বাণী বিলাই আহিছে৷ তথাপি ধর্মনিৰপেক্ষ ৰাষ্ট্র ভাৰতত এচাম দুষ্টচক্রই সাম্প্রদায়িকতাৰ বিষবাষ্প বিয়পাবলৈ চেষ্টা চলাইছে৷ শংকৰ-আজানৰ দেশ অসমতো হিন্দু বাংলাদেশী সংস্থাপন কৰি, হিন্দুত্ববাদী বিজেপি চৰকাৰে অসমৰ জাতি-মাটি-ভেটি ৰক্ষা কৰাৰ কথা কৈ সাম্প্রদায়িক মনোবৃত্তিৰ পৰিচয় দিছে৷ ফাকুৱা ৰঙৰ উৎসৱ, আনন্দৰ জোৱাৰ, মিলা-প্রীতিৰ সেতু৷ ফাগুনৰ পছোৱাই বসন্তৰ আগজাননী দিয়াৰ লগতে মানুহৰ মনতো ৰং-আনন্দ, মিলাপ্রীতিৰ ভাব জাগি উঠে৷ আবিৰৰ ৰঙে একতা, স্নেহ, প্রেম আৰু ভাতৃত্ববোধ জগাই তোলে৷ বৈৰিতা পাহৰি পৰস্পৰে পৰস্পৰক আবিৰ সানি শুভ-কামনা জনায়৷ ‘হাজোৰ এই দেউল উৎসৱ সম্প্রতি ধর্মীয় গণ্ডী আৰু মন্দিৰ চৌহদতে আবদ্ধ নাথাকি ই সার্বজনীন উৎসৱ হৈ পৰিছে৷’ (দেৱান নজৰুল ইছলাম, ‘হাজোৰ দেউল উৎসৱ’) ফ’ন : ৯৮৬৪৩-৮১৮৫৯

বাগ৲ত্তাৰ বিৰহাগ্নিলৈ যোৱাৰ আগতে– আমি কিছু পিছুৱাই যাব লাগিব৷ ৱাশ্বিংটন পষ্টৰ বিশিষ্ট স্তম্ভলেখক, ছৌডি সাংবাদিক জামাল খাছোগিৰ ২০১৮ বর্ষৰ ২ অক্টোবৰত হোৱা নৃশংস হত্যাকাণ্ডই সমগ্র বিশ্বৰ দৃষ্টি কাঢ়ি নিছিল৷ বিশ্বত নিন্দা আৰু সমালোচনাৰ জোৱাৰ উঠিছিল৷ ‘আল-জাজিৰা’ অনুসন্ধানত এতিয়া আৰু ন ন তথ্য পোহৰলৈ আহিছে৷ যোৱা ৫ মার্চত বিশেষ খবৰ ৰূপে ‘আল-জাজিৰা’ত ‘জামাল খাছোগি’ শীর্ষক এক অতি চাঞ্চল্যকৰ প্রতিবেদন তথা তথ্যচিত্র প্রচাৰ পায়৷ তুৰস্কৰ উচচস্তৰৰ নিৰাপত্তা কর্মকর্, খাছোগিৰ ঘনিষ্ঠ তুর্কী বন্ধু, তুর্কী ৰাজনীতিবিদ আদিৰ সাক্ষাৎকাৰ তথা মতামতেৰে এই তথ্যচিত্র প্রস্তুত কৰা হৈছে৷ এই যে ২ অক্টোবৰত খাছোগি নিখোজ বুলি চৌদিশে সজোৰে বাতৰি প্রচাৰ কৰিছিল, তেতিয়াই তুৰস্কস্থিত ছৌডি দূতাৱাসলৈ সন্দেহৰ আঙুলি আপোনা আপুনি উঠিছিল৷ ছৌডি আৰবৰ মহা প্রতাপশালী যুৱৰাজ মহম্মদ বিন ছালমানৰ অতি কঠোৰ সমালোচকৰূপে পৰিচিত এই নির্বাসিত সাংবাদিক খাছোগিক যে ছৌডি দূতাৱাসতে এনে কাণ্ড ঘটাব তুৰস্কই জনাই নাছিল৷ সুযোগৰ অপেক্ষাত থকা হত্যাকাৰীয়ে কিন্তু এক সুৱর্ণ সুযোগ পাই গ’ল৷ খাছোগিয়ে তেওঁৰ তুর্কী বংশোদ্ভূত বান্ধৱীক বিয়া কৰোৱাৰ উদ্দেশ্যৰেই প্রয়োজনীয় কাগজ পাতিৰ বাবেই ছৌডি দূতাৱাসলৈ যাব লগা হৈছিল৷ আৰু সেইদিনাৰ পৰাই খাছোগি নিখোজ৷ ২০১৮ বর্ষৰ ২ অক্টোবৰত ছৌডি কনছুলেটত কিনো ঘটিছিলহ্ল তাত প্রৱেশৰ পিছত ঘূৰি অহা যে সম্ভৱ নহ’ল৷ ছৌডিয়ে প্রয়োজনীয় কাগজ-পত্র লৈ খাছোগি ওলাই গৈছে বুলি ক’লেও কোনেও পতিয়ন নগ’ল৷ তুৰস্কৰ প্রবল চাপ, বৈশ্বিক সমালোচনা, তুর্কী চোৰাংচোৱাগিৰিৰ তথ্য-প্রমাণত বাধ্য হৈ ছৌডিয়ে খাছোগি খুন হোৱা বুলি স্বীকাৰ কৰে৷ মার্কিন কেন্দ্রীয় চোৰাংচোৱা সংস্থায়ো ছৌডি যুৱৰাজৰ নির্দেশতে খাছোগিৰ হত্যা সম্পাদন হোৱা বুলি স্পষ্টভাৱেই কয়৷ অৱশ্যে ছৌডি আৰৱে এই অভিযোগ প্রত্যাখ্যান কৰিছিল, কৰিছে৷ ছৌডি আৰৱে খাছোগি হত্যাত জড়িত ১১জনক চিহিুত কৰা বুলি জনায় আৰু এইসকলক তুৰস্কৰ হাতত কেতিয়াও তুলি দিয়া নহ’ব বুলিও কয়৷ যোৱা ৫ মার্চত বিশেষ কার্যক্রমত ‘আল-জাজিৰা’ত প্রচাৰিত বিস্তাৰিত অনুসন্ধানী তথ্যই কয় যে ছৌডি কনছুলেটত খাছোগিক হত্যাৰ পিছত তেওঁৰ দেহ টুকুৰা-টুকুৰকৈ কটা হৈছিল৷ বৃহৎ আকাৰৰ অভেনত সেই টুকুৰাবোৰ পোৰা হৈছিল৷ সম্পূর্ণ তিনিটা দিন পুৰি পুৰি হাড়বোৰো গলাই পেলোৱা হৈছিল৷ ইস্তানবুলস্থিত ছৌডি দূতাৱাসৰ পৰা ৫০০ মিটাৰ দূৰত্বৰ ছৌডি কনছুলেটৰ জেনেৰেলৰ বাসভৱনতে সেই বিশেষ বৃহৎ আকাৰৰ অভেনটো হেনো তৈয়াৰ কৰা হৈছিল৷ সেই অভেনত তাপমাত্রাৰ ক্ষমতা ইমান অধিক যে কঠিন ধাতুকো অনায়াসে গলাই পেলাব পাৰে৷ ২ অক্টোবৰত ৱাশ্বিংটন পষ্টৰ এই স্তম্ভ লেখক হত্যাৰ পিছত বাসভৱনৰ দেৱালত নতুনকৈ ৰং কৰা হয়৷ তদন্তকাৰী দলে ৰং আঁতৰাই চাই তাত তেজৰ চেকুৰা পাইছিল৷ সেই বৃহৎ অভেন নির্মাণত জড়িত তুর্কী শ্রমিকৰো তথ্যচিত্রত সাক্ষাৎ গ্রহণ কৰা দেখা গৈছে৷ শ্রমিকৰ ভাষ্যই কয়– মানৱ দেহ পুৰিবৰ বাবে যে সেই বৃহৎ অভেন তৈয়াৰ হৈছে– তেওঁলোকে তিলমানো ভবা নাছিল৷ ইফালে জামাল খাছোগিৰ মূল হত্যাকাৰী কোন– সেই তথ্য স্পষ্ট কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছে ট্রাম্প প্রশাসনে৷ মার্কিন কংগ্রেছে কৰা এই আৱেদন ট্রাম্প প্রশাসনে খাৰিজ কৰিছে৷ হোৱাইট হাউছৰ উচচ কর্মকর্ও এই ক্ষেত্রত মৌন৷ অৱশ্যে এই কথা মুকলিকৈ কৈছে যে মার্কিন চোৰাংচোৱা বা আন আন তদন্তকাৰী সংস্থাক ছৌডি যুৱৰাজে অনুমতি দিলেহে তাৰ দায়িত্ব ল’ব পৰা যাব৷ মার্কিন পৰৰাষ্ট্রমন্ত্রী মাইক পম্পেও ইচছা প্রকাশ কৰা নাই৷ অতি লক্ষণীয় কথা, ৰাষ্ট্রসংঘই ট্রাম্প প্রশাসনে প্রথম অৱস্থাতে একো ব্যৱস্থা নোলোৱাত ক্ষোভ প্রকাশ কৰিছিল৷ ৰাষ্ট্রসংঘৰ সূত্রৰ লগত মিডিয়াৰ সূত্রয়ো জনাইছিল যে ছৌডি যুৱৰাজক অভিযুক্ত নকৰাত কংগ্রেছৰ ছিনেটৰসকলে ৰাষ্ট্রপতি ট্রাম্পক কঠোৰ সমালোচনা কৰিছিল৷ কিন্তু ছৌডি যুৱৰাজ আৰু ট্রাম্পৰ অতি মধুৰ সম্পর্কই জামাল খাছোগি হত্যাকাণ্ডক হঁাহিৰে সামৰি থ’লে৷ ছৌডি যুৱৰাজ তথা ছৌডি চৰকাৰক সমালোচনাৰে থকা-সৰকা কৰা খাছোগিক যেনেদৰে হত্যা কৰা হ’ল– সেয়া জঘন্যতম ঘটনাৰূপে ৰৈ গ’ল৷ BBCয়েও সেই হত্যাকাণ্ডৰ ব্যাখ্যা সবিস্তাৰে কৰিছিল৷ এতিয়া ‘আল-জাজিৰা’ই যি প্রতিবেদন বা তথ্যচিত্র প্রকাশ কৰিলে, সেই প্রতিবেদনে আকৌ এবাৰ সকলোকে জোকাৰি দিলে যেন৷ তুৰস্কৰ ৰাষ্ট্রপতি ৰিছেপ এৰদোগানে আন্তর্তিক সংবাদ মাধ্যম টি আৰ পি টেলিভিছনক এক সাক্ষাৎকাৰত জনায় যে ছৌডি যুৱৰাজ যে মিথ্যাবাদী, এজন মিথ্যাবাদী ৰূপে যে আখ্যায়িত তাত দুনাই ক’ব লগীয়া আৰু একো নাই৷ কেৱল ছৌডি যুৱৰাজ বিন ছালমানেই নহয়, প্রাক্তন পৰৰাষ্ট্র মন্ত্রী আদিল আল-জাবিৰ বক্তব্যও সম্পূর্ণ মিথ্যা, হাস্যকৰ৷ এৰদোগানে কয়– ‘CIA’ৰ সদস্যক তুৰস্কই দিয়া তথ্য-প্রমাণ, বিশেষকৈ হত্যাকাণ্ডৰ সময়ত বিভিন্ন কথোপকথনৰ ৰেকর্ডিং তুৰস্কই আমেৰিকালৈ পঠাই দিছিল৷ ‘CIA’ৰ সদস্যই সেই ৰেকর্ডিং কি কৰিলে, কিয় নীৰৱতা অৱলম্বন কৰিলে বুজিবলৈ জটিল৷ এয়া যে সম্পূর্ণ পৰিকল্পিত হত্যাকাণ্ড– ছৌডি চৰকাৰৰ ‘সবোর্চচ পর্যায়ৰ পৰা যে এই হত্যাকাণ্ডৰ নির্দেশ আহিছিল সেয়া তেনেই পৰিষ্কাৰ৷ এৰদোগানে কয়– এই পৰিকল্পনাত ২২জন জড়িত আছিল৷ দুখন বিমানত পৃথকে পৃথকে তেওঁলোক ইস্তানবুললৈ আহিছিল৷ খাছোগিয়ে বিবাহৰ যাৱতীয় কাগজ পাতিৰ বাবে যে ছৌডি দূতাৱাসলৈ আহিব– সেই কথাৰ সূত্র ধৰিয়ে সমস্ত পৰিকল্পনা-ৰচনা সূচী তৈয়াৰ হৈছিল৷ লক্ষণীয় যে তুৰস্কৰ সবল পদক্ষেপৰ বাবেই ৰাষ্ট্রদূত তথা আদিল জাবিৰক পৰৰাষ্ট্র মন্ত্র্যালয়ৰ পৰা অব্যাহতি দিয়া হৈছিল৷ তুর্কী পৰৰাষ্ট্র মন্ত্রী মেভলুতকা ভাছুগুলোয়েও অভিযোগ কৰে যে তুৰস্কৰ সৈতে ছৌডিয়ে মুঠেই সহযোগ কৰা নাই৷ বিপৰীতে তুৰস্কৰ ভূমিত তুর্কী ঘাতকেই সেই কাম কৰা বুলিহে ছৌডিয়ে দম্ভালি মাৰিছিল৷ ছৌডি কনছুলেটৰ ভাষ্য– হত্যাকাণ্ডৰ সমস্ত তথ্য প্রমাণ, হত্যাকাণ্ডৰ সমস্ত সূচী– মুঠতে এই নৃংশংস হত্যাকাণ্ডই এক অতি ভয়ংকৰ দয়া-মায়াহীন আকাৰ লয়৷ এৰা বিশ্বত সাংবাদিক হত্যাৰ ঘটনা ঘটিয়ে আছে৷ হত্যাৰ লক্ষ্যৰে সাংবাদিকক বাছি লোৱা প্রবৃত্তিটোত নিকৃষ্ট নিষ্ঠুৰ নির্দয়তাৰ মাজত কেনেকুৱা ভয়ে ক্রিয়া কৰে...হ্ল নিয়ন্ত্রণৰ অধীন বা কিহৰ স্বার্থত বা কি সমাজকেন্দ্রিক সামগ্রিক হিচাপে এই সাংবাদিক হত্যাৰ দায়িত্ব লয়৷ এয়া ‘বিপদ জয়’ নে বাৰু? কথাবোৰ সঁচাকৈয়ে নাভাবি নোৱাৰি৷ এনেদৰে বিপদক জয় কৰা যায়নে? কিন্তু এই হত্যাকাণ্ড পৰিব্যাপ্ত এক এক দিশত যিখন নাৰী হূদয় মিলন-বিচেছদত সুখ-দুখত, হাহাকাৰত চিৰাচিৰ হৈ গ’ল, সেই বিৰহাগ্নিৰ মূর্ত ৰূপটো কেনে...হ্ল ভাবিবই চোন নোৱাৰি৷ জামাল খাছোগিৰ তুর্কী বাগ৲দত্তা খাদিজা ছেংগিজক দুখে যেনেকৈ হেঁচা মাৰি ধৰিলে, তাত কেৱল মৃত্যু বা হত্যা কথাটোৱে নাছিল৷ প্রেম আৰু কৰুণাৰ মাজত সেই বৃহৎ অভেনটোৱে খাদিছা ছেংগিজক এক ধৰফৰাই উঠা মানসিক বিপর্যয়লৈ লৈ গৈছে৷ অসীম ধৈর্যৰে খাদিজাই কলম তুলি লৈ জামালৰ প্রেম-সংযোগৰ, অনুৰাগ-আসক্তিৰ স্মৃতিবোৰ বুটলিবলৈ ল’লে৷ ‘জামাল খাছোগি’ শীর্ষক গ্রন্থৰে খাছোগিৰ জীৱন যুদ্ধ– সামাজিক ভাবমূর্তি তথা গোপন ৰহস্যৰ মনৰ বিৰহাগ্নিক এক ৰূপ দান দিলে৷ তুর্কী ভাষাত ৰচনা কৰা এই গ্রন্থত মধুময় স্মৃতিচাৰণৰ পৰা হত্যাকাণ্ডলৈ সকলো দিশ খাদিজাই সামৰি লৈছে৷ ইংৰাজী ভাষালৈ অনুবাদ শীঘ্রেই কৰা হ’ব বুলিও খাদিজাই জনায়৷ খাদিজাই কয়– জামালৰ অনুৰাগীৰ হাতত তেওঁ গ্রন্থখন তুলি দিছে৷ ‘চি এন এন’, ‘আল-জাজিৰা’ আদিয়ে তুর্কী ৰমণী খাদিজা-ছেংগিজৰ গ্রন্থক বিশেষ খবৰৰূপে প্রচাৰ কৰিছে৷ তুৰস্কত জামাল খাছোগিক অনেকেই পচন্দ কৰিছিল৷ সন্মানো কৰিছিল৷ সমীহো কৰিছিল৷ আৰু প্রেমেৰে ধন্য হোৱা খাদিজাই জামালৰ মাজত সুখৰ কাৰণ যিমান বিচাৰি পালে– সেই বৃহৎ অভেনত টুকৰা টুকুৰকৈ দগ্ধ হোৱা জামালৰ দেহখণ্ডই তেওঁৰ প্রেম প্রবৃত্তিক অপাৰ দুখেৰে জাগৰিত কৰি গ’ল৷ হত্যাৰ মাজেৰে সাফল্য বা বিফলতা কেৱল ঈশ্বৰেহে বিচাৰ কৰিব ছাগে৷ সকলো স্তৰৰ হিংসা-ভয়ংকৰ ঈর্ষা হত্যাৰ মাজেৰে দ্রৱীভূত নহয়৷ হিংসা-ভয়ংকৰ ঈর্ষা এইবোৰ অসত্যত বিলীন হৈ নাযায়৷ সত্যৰ মাজেৰে এইবোৰৰ পৰিশোধ সময়েই কৰে বুলি আমি ঈশ্বৰমুখী হওঁ৷